Podróż po włoskim Tyrolu rozpoczynamy w kolebce tego regionu, na zamku Tirol w miasteczku o tej samej nazwie. Poznajemy najsłynniejsze miasta krainy, która nadal zachowuje kulturę i tradycje, również kulinarne, sąsiedniej Austrii – stolicę regionu Bolzano oraz słynne uzdrowisko Merano. Zawieramy bliższą znajomość ze znalezionym na alpejskim lodowcu człowiekiem z Epoki Brązu o imieniu Ötzi. W menu odcinka m.in. knedle serowe, buraczane kluski ze szpekiem i dziczyzna.
Podróż Roberta Makłowicza prowadzi przez największe w Europie górskie pastwisko – Alpe di Siusi. Na płaskowyżu wśród ośnieżonych gór poznajemy specjalności miejscowej kuchni polecane przez szefów okolicznych schronisk, karmiących na co dzień turystów i narciarzy. Są wśród nich dania autorskie, unikatowe jak np. zupa z sarny na ziołach i szyszkach jodłowych. Pozostałe propozycje obiadowe Roberta Makłowicza to risotto z dynią oraz knedle ze szpinakiem, serem i orzechami.
Podróż przez doliny Val di Fassa, Val Gardena i Val Badia wokół masywu Sella Ronda zaczyna się od wizyty w restauracji na wysokości 3 tys. metrów, prowadzonej przez miejscowego szefa kuchni. Poznajemy nieznaną większości polskich telewidzów kulturę Ladynów, mówiących odrębnym językiem retoromańskim, pielęgnujących własne tradycje kultury i hołdujących własnej, nieco odmiennej od austriackiej i włoskiej, kuchni. Na stole, w otoczeniu majestatycznych gór, pojawią się m.in. makaron z ziemniakami i boczkiem oraz risotto z pęczaku.
W mieście słynnego XVI-wiecznego Soboru, Robert Makłowicz spotyka szefa wykwintnej miejscowej restauracji, który przez kilka lat prowadził lokale z włoską kuchnią w Krakowie i Warszawie. Razem gotują danie z dziczyzny na placu przy katedrze. Na zamku Buonconsiglio poznajemy tajemnicę słynnych klusek o nazwie „księżodławki”. Zwiedzamy zabytkowe miasto, zaglądamy do delikatesów, cukierni, kawiarni i winiarni. Mamy okazję przyjrzeć się produkcji wina musującego, wytwarzanego metodą szampańską.
Północne wybrzeże jeziora Garda, leżące w autonomicznej prowincji Trentino, w niezwykły sposób łączy w sobie elementy przyrody, kultury oraz kuchni włoskiej i austriackiej. W gajach oliwnych na tle ośnieżonych górskich szczytów Robert Makłowicz przygotowuje typowe dla tego regionu dania, m. in. pstrąga z rusztu, marynowane w oliwie i ziołach mięso carne salada oraz makaron papardelle z wątróbką, grzybami i słodkim winem.
W tym odcinku znany krytyk kulinarny, rozpoczyna swoją podróż po Ekwadorze. Zwiedzanie kraju zaczyna od jego stolicy - Quito, które jest jednym z najstarszych miast kontynentu i jednocześnie jedną z najwyżej położonych stolic świata. Roberta Makłowicza interesują nie tylko zabytkowe budowle i sztuka z okresu hiszpańskiej konkwisty; przemierza on również miasto w poszukiwaniu miejscowych owoców i warzyw na ulicznych targowiskach, odwiedza rybny sklep samoobsługowy, raczy się deserami w tradycyjnej lodziarni, tańczy salsę w salsotece, a nawet je uroczysty obiad z burmistrzem Quito partnerskiego miasta naszego Krakowa.
Makłowicz wyrusza na wyprawę do mitycznego El Dorado szlakiem hiszpańskich konkwistadorów, których w XVI wieku w głąb dżungli prowadził odkrywca Amazonki, Francisco de Orellana. Podróż prowadzi przez przełęcz położoną na wysokości ponad 4 tys. metrów, która okazuje się doskonałym miejscem na przygotowanie śniadania. W miasteczku znanym z termalnych źródeł można zjeść świetnego pstrąga a la befsztyk. Na moście zawieszonym nad dopływem Amazonki poznajemy złoto Inków kaszę bardzo bogatą w cenne składniki odżywcze. W gęstej dżungli mamy okazję zobaczyć, jak smaży się placki z zielonej odmiany bananów. Na koniec współczesny poszukiwacz El Dorado odkrywa prawdziwe bogactwo dzisiejszego Ekwadoru.
Podróżując z Robertem Makłowiczem trafiamy na ekwadorskie wybrzeże Pacyfiku, dużo cieplejsze niż w leżącym na południu Peru i bezpieczniejsze niż w sąsiedniej Kolumbii. Oprócz uroków plażowania, atrakcją tego regionu są owoce morza. Poznajemy tutejsze metody ich przyrządzania, również w wersji na surowo. W kulinarnych spotkaniach nad Oceanem Spokojnym w ekwadorskiej prowincji Esmeraldas biorą też udział – w charakterze składników dań – poszukiwane w Europie małże-sercówki, langustynki, dorady (kupione na targu rybnym i na miejscu oprawione maczetą). Po zachodzie słońca warto odwiedzić miejscowego szefa kuchni nadmorskiej restauracji, który poleca m.in. rybę w sałacie oraz kokos wypełniony krewetkami, zapiekany w piecu z parmezanem. Nocą nadmorskie bary oferują egzotyczne, kolorowe drinki.
W kolejnym odcinku swojego programu Robert Makłowicz nadal podróżuje po Ekwadorze. Przekonuje nas, że choć Ekwador to kraj niewielki, to jednak bardzo różnorodny pod względem geograficznym i klimatycznym, mający do zaoferowania odwiedzającym go podróżnikom mnóstwo skarbów. Z pomocą prowadzącego widzowie odkrywają zwłaszcza te z nich, które można zjeść lub wypić po uprzednim ich przygotowaniu bądź też na surowo. Przygotowania bezwzględnie wymaga ziarno kakaowe, z którego na oczach widzów, w ogrodowej altanie, powstaje czekolada. Z dodatkiem soku z trzciny cukrowej i schłodzonych bananów stanowi doskonały deser w tropikalnych upałach prowincji Costa. Gatunków bananów niemal nieznanych w Europie rośnie w Ekwadorze co najmniej kilka. Poznajemy je oraz ich kulinarne zastosowania. Wielkim skarbem Ekwadoru jest też ocean i to, co wyławiają z niego miejscowi rybacy. Z morskich ryb podróżnik z Krakowa ugotuje danie zwane cazuela de pescado.
Robert Makłowicz składa wizytę w domu polsko – ekwadorskiego małżeństwa pod Quito, w którym odbywa się tego dnia spotkanie towarzyskie z udziałem innych naszych rodaczek i rodaków z podobnych mieszanych małżeństw. W pięknej scenerii podmiejskiego ogrodu odbywa się mini – festiwal kulinarny: wszyscy goście prezentują potrawy, które przyrządzili specjalnie na tę okazję – klasyczne dania i napoje ekwadorskie, niektóre z polskimi akcentami. Wśród gości jest również konsul honorowy Polski w Quito, Tomasz Morawski; prywatnie dobry znajomy Roberta Makłowicza. Mieszkający w Ekwadorze od ponad 30 lat konsul zabiera przyjaciela z Polski do dżungli, gdzie piecze dla niego ryby pod wodospadem; ten w rewanżu gotuje dla dyplomaty langustynki w piwie z papryczkami i kolendrą.
Słynną „Aleję wulkanów” w centralnym Ekwadorze Robert Makłowicz przemierza, przecinając cały kontynent z południa na północ Drogą Panamerykańską. Zatrzymuje się w przydrożnych jadłodajniach, żeby spróbować miejscowych specjalności; wśród nich kurczaka w sosie z orzeszków ziemnych i leczniczego wywaru z sokiem sangre de drago. Powstrzymuje się przed skosztowaniem pieczonej na rożnie morskiej świnki, tutejszej specjalności. Zwiedzamy położoną pod wulkanem Cotopaxi plantację róż, eksportowanych na cały świat, której właścicielem jest mieszkający od lat w Ekwadorze Polak z Krakowa. Na koniec gościmy w zabytkowej hacjendzie La Ciénega, w której senor Makłowicz gotuje lorco de papa – miejscową wyśmienitą kartoflankę.
Kolejna podróż prowadzi Roberta Makłowicza do hanzeatyckiego Lüneburga w Dolnej Saksonii, niegdyś słynącego z wydobycia soli ważnego ośrodka handlu, dzisiaj uroczego, zabytkowego miasteczka, w którym dawne koszary z czasów zimnej wojny zamieniono na uniwersytet. Wśród dolnosaksońskich przysmaków prezentowanych w odcinku znajdą się niemieckie kiełbaski „krakowskie”, świeże szparagi z ziemniakami oraz danie dawnych marynarzy – labskaus.
Podróż do Dolnej Saksonii jest okazją do przyjrzenia się miejscowym uprawom ziemniaków. Niemcy traktują tę roślinę jak pełnoprawne warzywo. Kartofle nie są tam obiadowym „dopychaczem”; uprawia się je w wielu odmianach odpowiednich do różnych zastosowań: na do sałatki, na frytki, czy na purée. Robert Makłowicz przedstawia je w kilku regionalnych daniach; zwiedza również naukowy instytut uprawy ziemniaków, w którym rodzą się ich nowe odmiany.
Znane określenie „jechać na saksy” w programie Roberta Makłowicza nabiera innego znaczenia. Razem z nim w roli podróżnika-smakosza poznajemy atrakcje tego niemieckiego landu słynącego z zabytkowych hanzeatyckich miast, eleganckich, pełnych zieleni wsi, owiec wypasanych na wrzosowiskach i kwitnących w maju sadów owocowych nad Łabą. W menu odcinka znajdą się między innymi flądra panierowana, sałata wiosenna z jagnięciną oraz szparagi w sosie holenderskim.
Robert Makłowicz postanawia wyruszyć na ratunek pamięci historycznej o Mołdawii, niegdysiejszym sąsiedzie Rzeczypospolitej. Wzorem Smoka Wawelskiego wyrusza z Krakowa, spod Kościoła Mariackiego, uzbrojony w terenowy samochód i niezawodne przybory kuchenne. Droga prowadzi przez Słowację, Węgry i Rumunię – kraje, których terytoria bardzo zmieniły się w ciągu ostatniego stulecia, dziś należące do „bezgranicznej” Unii Europejskiej. Na mołdawskim szlaku krakowski podróżnik odwiedza m.in. spiską Lubowlę, węgierskie miasto Gyula i rumuńskie Jassy.
Najbardziej znanym w świecie produktem eksportowym Mołdawii są jej wina, którymi raczyli się już bohaterowie sienkiewiczowskiej „Trylogii”. W swojej podróży Robert Makłowicz odwiedza kilka renomowanych winnic i największe na naszej planecie piwnice, w których składuje się wino w beczkach i butelkach. Podziemne korytarze są tak ogromne, że trzeba jeździć po nich samochodami. Jako uzupełnienie do szlachetnych trunków smakosz z Polski proponuje m.in. sarmalę (gołąbki w liściach winogron), wieprzowe ragout z mamałygą oraz półmisek warzywny z bryndzą.
Na kolejnym etapie swojej podróży po Mołdawii Robert Makłowicz, znany krytyk kulinarny, skupia się na cudach natury, których znajduje w tym kraju znacznie więcej niż wspaniałości stworzonych przez człowieka. W olśniewających plenerach między Prutem i Dniestrem przyrządza miejscowe przysmaki: m. in. kotlety cielęce w sosie winnym z mamałygą oraz grillowaną cukinię z bryndzą. Bardzo ciekawie zapowiada się też spotkanie Roberta Makłowicza z polskimi żubrami, należy ono jednak do atrakcji pozakulinarnych, gdyż żaden z uczestników spotkania nie zostanie zjedzony.
W swojej kolejnej podróży Robert Makłowicz zawitał do Mołdawii. Dzisiejsza Mołdawia to intrygująca ieszanka narodowości, kultur, wyznań i obyczajów również kulinarnych. Robert Makłowicz przygląda im się odwiedzając miasta, dzielnice i wsie mołdawskich Polaków, Gagauzów, Cyganów, Ukraińców i rosyjskich starowierców. Wizyty u tych niezwykle gościnnych ludzi są świetną okazją do skosztowania ich tradycyjnych dań. W menu odcinka nie zabraknie gagauskiej kawarmy z baraniej rąbanki, cygańskich szaszłyków z mamałygą i konfitury z malin popijanej czajem w prokusku.
Cetina to najdłuższa rzeka Dalmacji, wpadająca do Adriatyku w mieście Omis. Jej przełom przez Góry Dynarskie dorównuje chyba urodą słynnym dalmatyńskim archipelagom. To tutaj powstawały słynne westerny z Winnetou. Robert Makłowicz odkrywa lądowe i słodkowodne smaki tego regionu, dość egzotyczne w zestawieniu z dobrze znanym turystom adriatyckim menu. W tym odcinku na talerzu pojawiają się m. in. ślimaki, cielęcina a la Jaskiniowcy, panierowane żaby i kalmary nadziewane boczkiem.
W swojej kolejnej podróży Robert Makłowicz zawitał do Środkowej Dalmacji. Po najelegantszej z wysp Dalmacji Robert Makłowicz porusza się często spotykanym tu pojazdem skuterem. Hvarskie drogi nie są wcale takie złe, jak głosi legenda. Hvar, zwany w czasach Habsburgów austriacką Maderą szczyci się najdłuższą w Chorwacji tradycją zorganizowanej turystyki, liczącą już 140 lat. To nie jedyne, poza wspaniałym klimatem, naj na koncie wyspy. Robert odwiedza wiejska gospodę, gdzie jada się wyłącznie najlepsze miejscowe produkty, degustuje wino i oliwę z miejscowej tłoczni, gotuje z szefami cenionych hvarskich restauracji. Poleca ośmiornicę z jajami, figi z szynką, czarne risotto z atramentem sepii, czy risotto z krewetkami.
Miasto, którego historyczne centrum znajduje się dosłownie w antycznym pałacu Dioklecjana, w wyjątkowy sposób łączy współczesność z odwieczną śródziemnomorską tradycją: grecką, rzymską i wenecką. Przewodnikami Roberta Makłowicza po kuchni stolicy Dalmacji są miejscowi restauratorzy. Ze specjałów, które wspólnie przyrządzają, warto polecić: carpaccio z tuńczyka z sałatką ziemniaczaną i morskimi algami zwanymi vlasulje, czyli peruki, oraz makaron penne po marynarsku.
W symbolicznym początku i końcu Morza Śródziemnego Robert Makłowicz odnajduje liczne ślady Austro - Węgier, swojej ulubionej epoki i jej kuchni, łączącej w sobie tradycje wielu krajów i ludów. Kosmopolityczny Triest, przez wieki wolny port, urzeka swoimi kawiarniami i wiedeńską architekturą. W miasteczku Muggia po drugiej stronie zatoki podróżnik z Krakowa odkrywa ittiturismo agroturystykę w wydaniu rybnym, wręcz rybackim! Położona tuż nad miastem górska wieś zaprasza do tradycyjnej prywatnej gospody zwanej osmizza. Propozycje kulinarne odcinka: spaghetti z sercówkami, zupa jota, langustynki alla busara, ryby z rusztu i frito misto.
Starorzymską drogą Via Iulia Augusta prowadzącą z Aquilei na północ, na tereny dzisiejszej naddunajskiej Austrii, Robert Makłowicz przemierza całą prowincję Friuli Wenecja Julijska. Na odcinku zaledwie 100 km między nadmorskim Grado a górskim Sauris niemal zupełnie zmienia się krajobraz, klimat i kuchnia. Zaczynając swoją podróż wśród adriatyckich ryb i mięczaków, krakowski smakosz kończy ją w Alpach Karnijskich, pośród wędzonych serów, szynek i boczków. Po drodze zwiedza friulańskie winnice korzystając z intrygującej oferty drink and drive.
Nowy cykl Roberta Makłowicza na antenie Programu 2 to program kulinarno - podróżniczy, którego celem jest przekazanie praktycznej wiedzy, związanej z podróżami i odwiedzanymi miejscami. Udine, Gradisca d’Isonzo, San Daniele, Cividale del Friuli, Monte San Michele, Gorizia oto niektóre etapy na szlaku trzeciej podróży Roberta Makłowicza po północno - wschodnich Włoszech. Na tych terenach, gdzie wciąż pełno śladów dawnego panowania Rzymian, Longobardów, Wenecjan i Habsburgów, jada się trochę inaczej niż w Lazio czy Toskanii. Kiełbaski z polentą i wędzonym serem, frico czyli ziemniaczany placek z serem Montasio, mlinci z pieca czyli kluski z mąki gryczanej i lody z oliwą, wreszcie kiełbasa musetto ze świńskiego ryja oto kilka przykładów friulańskiej odmienności i oryginalności kulinarnej. Do tego wina z Carso i Collio czy grappa jednoodmianowa z górnej półki.
Po trzech godzinach lotu podróżnik z Krakowa ląduje nad tropikalnym Morzem Czerwonym. W najdalej na południe wysuniętym punkcie Izraela, przy granicy z Egiptem i Jordanią, turystów złaknionych lata w zimie wabi kurort Ejlat. Robert Makłowicz zwiedza miasto i jego plaże, a w pobliskim delfinarium proponuje coś z menu butlonosów – rybę w ostrym sosie. Po wizycie w podmorskim obserwatorium, z którego można podglądać życie na rafie koralowej, czas na podróż przez pustynię na wielbłądzie i pieczenie placków pita nad ogniskiem w oazie. Na koniec dnia, w ruinach starożytnego miasta Nabatejczyków – sałatka z awokado z pastą sezamową i jogurtem.
Górująca nad supersłonym morzem i Pustynią Judzką starożytna twierdza Masada to dla Izraelczyków miejsce wyjątkowe: symbol niezłomnej walki i poświęcenia w imię wolności. Z czasów antycznych jeden krok do współczesności: położony obok kibuc Ein Gedi jest wzorcowym przykładem sukcesu zagospodarowania pustynnych nieużytków przez izraelskich osadników. Po obowiązkowej, ozdrowieńczej kąpieli w Morzu Martwym, Robert Makłowicz łączy siły z szefem kuchni miejscowego hotelu; wspólnie przyrządzają kebab, danie często opacznie nazywane i podawane w Polsce. Rajd terenowym autem to okazja do kolejnego gotowania na środku Pustyni Judzkiej: sałatka z kaszy bulgur z jarzynami i miętą.
Jerozolima ze Ścianą Płaczu i Wzgórzem Świątynnym to w Izraelu obowiązkowy punkt zwiedzania. Robert Makłowicz zaprasza do wspólnego gotowania szefa jerozolimskiej restauracji, znawcę biblijnych ziół. Efektem tej współpracy są figi nadziewane piersią z kurczaka. W podmiejskim miasteczku Abu Gosh, zamieszkanym głównie przez Arabów i słynącym ze znakomitego humusu, smakosz z Krakowa bierze natomiast udział w produkcji tego bliskowschodniego specjału robionego z ciecierzycy i pasty sezamowej z dodatkiem ziół i przypraw.m Morzem Czerwonym. W najdalej na południe wysuniętym punkcie Izraela, przy granicy z Egiptem i Jordanią, turystów złaknionych lata w zimie wabi kurort Ejlat. Robert Makłowicz zwiedza miasto i jego plaże, a w pobliskim delfinarium proponuje coś z menu butlonosów – rybę w ostrym sosie. Po wizycie w podmorskim obserwatorium, z którego można podglądać życie na rafie koralowej, czas na podróż przez pustynię na wielbłądzie i pieczenie placków pita nad ogniskiem w oazie.
Na mapie podróży śladami Biblii pojawiają się legendarnie brzmiące nazwy miejsc i miejscowości takich jak Góra Oliwna, Góra Syjon, Droga Krzyżowa, Bazylika Grobu Świętego, Cezarea Maritima, Kana Galilejska, Góra Tabor czy Nazaret. Wiele z nich wygląda dziś całkiem współcześnie i prozaicznie, można jednak poczuć w nich tchnienie biblijnej historii. W karcie dań odcinka pozycje z tamtych czasów: między innymi Majadarra, czyli pilaw z soczewicą, ryba piotrosz nad Jeziorem Galilejskim i niezwykle słodkie słodycze z nazarejskiej cukierni.
Wyprawa przez magiczny Lewant zaczyna się na północnym wybrzeżu Izraela przy granicy z Libanem. Miejsce to znane jest z niezwykłych skalnych grot wyrzeźbionych przez morskie fale. Stąd lewantyński szlak wiedzie przez Akkę - port krzyżowców i ich ostatnią twierdzę. Na jej dziedzińcu gospodarz programu gotuje falafel - popularne w całym regionie danie z mielonej ciecierzycy i ziół. Po wielu zakrętach historii dziś w Akce znów dominuje żywioł arabski, co widać wyraźnie na miejskim targu. Kolejne przystanki na trasie podróży to bajecznie położona nadmorska Hajfa i podmiejski park agroturystyczny, gdzie Robert Makłowicz i jego izraelski przewodnik gotują wojskowe danie z warzyw i jajek o nazwie szakszuka.
Swoją podróż po Tel Awiwie Robert Makłowicz zaczyna od Jaffy, starożytnego portu znanego już 4 tysiące lat temu, a dziś stanowiącego część miasta. Historia samego Tel Awiwu liczy zaledwie 100 lat; czuje się tu europejską nowoczesność, którą jako pierwsi przywieźli ze sobą imigranci z Niemiec, Polski, Czech i Węgier już w latach 30. XX wieku. O dzisiejszym Izraelu, jego kulturze i kuchni mówią w programie: znany również w Polsce pisarz Etgar Keret, czołowa postać muzycznej sceny ethno Yair Dalal oraz córki Józefa Baua, żydowskiego grafika urodzonego i wykształconego w Krakowie. Na tel - awiwskim stole Roberta Makłowicza znajdą się: barwena w sosie pomarańczowym, falafel, szawarma, 3 rodzaje zup pochodzenia jemeńskiego oraz wątróbka z cebulą i ziemniakami puree.
Lizbona, położona nad ujściem Tagu do Atlantyku, jest nierozerwalnie związana tak z rzeką, jak i oceanem. Robert Makłowicz rozpoczyna swoją podróż po Portugalii właśnie nad rozlewiskiem Tagu, skąd w XV wieku wyruszały morskie wyprawy do Indii i do Nowego Świata. Oglądając w Belém zabytki z tamtych czasów, kieruje się wzdłuż brzegu rzeki do centrum miasta, a stamtąd do nowej dzielnicy, powstałej na terenach Wystawy Światowej EXPO, którą Portugalia organizowała w 1998 roku. Kulinarnym bohaterem odcinka jest solony dorsz bacalhau, król portugalskich stołów. Wśród propozycji na słodko znalazły się oczywiście słynne babeczki z Belém.
Do zwiedzania historycznej części Lizbony Robert Makłowicz, podróżnik i krytyk kulinarny z Krakowa, wybiera środek lokomocji wręcz stworzony do tego celu – zabytkowy tramwaj linii 28. Żółty wagonik wyrusza spod dzielnicy Mourarii, związanej z muzyką fado, i przez Alfamę, Dolne i Górne Miasto, dojeżdża do bazyliki i ogrodów Estrela. Robert Makłowicz wysiada na kolejnych przystankach, żeby skosztować miejscowych przysmaków. Przyrządza je również sam w atrakcyjnych punktach widokowych. W tramwajowej ofercie kulinarnej trasy znajdą się m. in.: krewetki w piwie, królik z małżami, solony dorsz i typowo portugalska aorda z chlebem i krewetkami.
W drodze do największej i najmniej zaludnionej prowincji Portugalii Robert Makłowicz zatrzymuje się w hotelu typu pousada, urządzonym w zabytkowym klasztorze w Palmeli obok średniowiecznego zamku. Warto też zboczyć z trasy, aby z Przylądka Espichel zobaczyć Atlantyk, i nad jego urwistym brzegiem ugotować pożywną rybną caldeiradę. Wielki wybór specjałów wiejskiej kuchni Alentejo smakosz z Polski odnajduje w przydrożnej restauracji, obleganej przez miejscowych. Po wizycie w dwóch nowoczesnych winnicach przychodzi czas na przyrządzenie typowo wiejskiego dania, dającego siłę do pracy w polu: kotletów wieprzowych z boczkiem, kiełbasą i kaszanką.
Kraina za Tagiem, inaczej Alentejo, to ogromne połacie upraw, wśród których przeważają winorośl, dąb korkowy i oliwki. Robert Makłowicz odwiedza dwie nowoczesne winnice w okolicach miasta Beja: jedna z nich prowadzi również gospodarstwo agroturystyczne z własną hodowlą zwierząt, stadniną koni, hotelem, basenem i spa. U największego w Portugalii producenta oliwy w Moura przeprowadza fachową degustację tego szlachetnego oleju. W Barrancos na pograniczu z Hiszpanią próbuje miejscowych wyrobów wędliniarskich D. O. C. z czarnych świń rasy Porco Preto. Menu podróży uzupełniają słynne portugalskie dania z solonego dorsza: supremos de bacalhau z ziemniakami w oliwie oraz podawane z chlebem migas de gatas de bacalhau.
Podczas swojej kolejnej portugalskiej podróży Robert Makłowicz odwiedza Porto - miasto u ujścia rzeki Douro do Atlantyku, znane jako ośrodek eksportu doskonałych, mocnych win już w XVIII wieku. Atrakcją Porto są składy win, w których można wędrować ogromnymi piwnicami pełnymi beczek i butelek z dojrzewającym portwajnem. W asyście właściciela jednej z takich piwnic krakowski znawca kuchni przyrządza na miejscu stek z pieprzem i oczywiście z dodatkiem wina porto! Oprócz pięknych zabytków i staroświeckich sklepów dodających mu uroku, Porto ma też swoją przystań rybacką i port oceaniczny w Matosinhos, gdzie warto zjeść pieczone na ruszcie wprost na ulicy sardynki, makrele czy dorady.
Granice uprawy winorośli w dolinie rzeki Douro, czyli - jak powiedzielibyśmy dzisiaj - apelację regionalną wyznaczono już w połowie XVIII wieku. Do dziś pozostaje niemal niezmieniona. To stąd pochodzi wino porto. Robert Makłowicz porusza się po górzystej okolicy najpewniejszym środkiem lokomocji - samochodem terenowym. Ogląda niezwykłą architekturę i rozwiązania techniczne jednej z lokalnych winnic. Wyjaśnia różnice między różnymi odmianami porto. Przyrządza na miejscu dania z portugalskiej kiełbasy chourio oraz z konserw rybnych. Wspina się też po 700 schodach do sanktuarium w pobliskim Lamego, a w miasteczku ma okazję skosztować słynnej miejscowej wędzonej szynki i owczego sera.
Minho, północna prowincja Portugalii, położona przy granicy z hiszpańską Galicją, znana jest miłośnikom wina jako kraina vinho verde. To młode, lekko szczypiące w język wino wbrew swojej nazwie wcale nie musi być zielone. Robert Makłowicz odwiedza winnicę, w której metodami ekologicznymi uprawia się najszlachetniejszy miejscowy biały szczep alvarinho. Jest tam również ogródek warzywny z kapustą couve galega, z której gotuje się znaną w całej Portugalii zupę caldo verde. Minho to również kolebka portugalskiej państwowości, zamki, kościoły i miasta pierwszych królów Portucale: Guimares, Braga, Barcelos czy pamiętająca jeszcze czasy rzymskie Ponte de Lima, gdzie podróżnik z Polski ocenia smak miejscowych przysmaków z wieprzowiny.
Podróż po Wyspie Lodu Robert Makłowicz rozpoczyna w jej stolicy, jednocześnie najstarszej osadzie na wyspie, założonej przez Wikingów już w IX wieku. Warunki życia na Islandii w tamtych czasach ilustruje ekspozycja w muzeum o „kalendarzowej” nazwie 871 +/-2. W niezbyt rozległym centrum miasta na uwagę smakoszy z pewnością zasługuje niepozorna budka z hot-dogami, uważanymi przez wielu za najlepsze w tej części świata! Więcej atrakcji kulinarnych obiecuje rejkiawicki port: bary sushi, zupę z homara, szaszłyki z ryb i wieloryba oraz… autentyczny okręt islandzkiej Straży Przybrzeżnej, który brał udział w tzw. Wojnach Dorszowych.
Skąd wzięła się nazwa „gejzer”? Podróżnik z Krakowa wyjaśnia to już na wstępie programu, w dodatku na żywym przykładzie. Zaraz potem gotuje w gejzerze jaja na twardo, które zjada z chlebem pieczonym w gorącej ziemi. Niezwykła przyroda Islandii ma również w ofercie olśniewające pejzaże, wulkany i wodospady. W takich okolicznościach rodzi się na polowej kuchence jagnięcina curry, danie tylko z pozoru niezbyt skandynawskie. Inną propozycją kulinarną odcinka jest ryba łupacz, wielki przysmak Północnego Atlantyku, w Polsce nadal mało znany. Czego jeszcze nie może zabraknąć na wyspie gejzerów? Oczywiście geotermalnych źródeł – gorącej kąpieli na koszt Matki Natury.
W kolejnym odcinku swojego programu kulinarno - podróżniczego Robert Makłowicz nadal gości na Islandii. Choć na Islandii często jest dość ciemno, naszych rodaków nie trzeba szukać tu ze świecą. Robert Makłowicz już przy śniadaniu w reykjawickim hotelu spotyka kelnerkę spod Krakowa. Silna grupa naszych rodaków, pracowników przetwórni rybnej, asystuje mu również podczas przyrządzania panierowanego dorsza na maśle. Kolejny polski trop prowadzi do słynnej restauracji, w której kulinarne doświadczenie zdobywa młody Polak, student miejscowej akademii szefów kuchni. Spod jego ręki wychodzą takie przysmaki, jak sashimi z maskonura i z wieloryba. Koniecznie należy również skosztować islandzkiej specjalności - surowego rekina dojrzewającego w ziemi. Łatwiej przełknąć go z kieliszkiem trunku o nazwie czarna śmierć.
Dawny gród Edwina, zamek na wysokiej skale w sercu szkockiej stolicy, to dobre miejsce na początek podróży po Szkocji. Edinburgh Castle otaczają pełne życia – również kulinarnego – ulice i place. Jeden z nich raz w tygodniu zamienia się w Farmers Market, targ produktów rolniczych i własnych wyrobów spożywczych. Na miejscu można skosztować takich specjałów jak owsianka z miodem i whisky czy mięso z bawołu. Od zamku biegnie przez Stare Miasto słynna Royal Mile, Królewska Mila. U jej początku warto zajrzeć do Scotch Whisky Experience, instytutu-muzeum, którego zwiedzanie wieńczy degustacja szkockiej. W nowomiejskim parku, wśród tłumów spacerowiczów, Robert Makłowicz przyrządza łupacza z szynką, a z wysokości swojego pomnika asystuje mu Sir Walter Scott.
Już na wstępie odcinka krakowski znawca kuchni ujawnia swoje upodobanie do Szkocji i jego zaskakujący powód. Na szlaku podróży przez Highlands czyli Pogórze możemy podziwiać pejzaże, jeziora i zamki, dowiedzieć się, jak łososie pokonują spiętrzenie wody przy rzecznej elektrowni i jak produkuje się szlachetną, słodową scotch whisky. Wrażeń artystycznych dostarcza wykonywana na żywo muzyka na dudach oraz poezja kulinarna Roberta Burnsa, a smakowych – haggis, tradycyjna szkocka specjalność z mięsa, cebuli i podrobów, w wersji klasycznej podawana w owczym żołądku. Robert Makłowicz nie zapomina o potworze z Loch Ness: nad brzegiem jeziora smaży dla niego pstrąga łososiowego z musztardą angielską panierowanego w owsiance.
Północno-zachodnia Szkocja i jej wyspy to kraina chmur, mgieł i deszczu. Dobre samopoczucie w takich warunkach wymaga odpowiedniej diety. Z pewnością należy do niej tzw. pełne szkockie śniadanie, które podróżnik z Krakowa zjada (z trudem) w dawnym domu zawiadowcy stacji kolejowej nad Loch Carron. Dzięki ciepłemu Prądowi Zatokowemu w szkockich wodach można łowić owoce morza – by potwierdzić tę prawdę Robert wypływa z miejscowym rybakiem na połów małży św. Jakuba. Złowione przegrzebki przyrządza natychmiast w porcie, naturalnie z dodatkiem miejscowej whisky. Dalsza podróż prowadzi do przydomowej wędzarni ryb i na wyspę Skye, gdzie możemy posłuchać, jak brzmi historyczny język miejscowych Szkotów – gaelicki.
Do największego miasta Slawonii, chorwackich kresów wschodnich, zwabiła Roberta Makłowicza fama tego miejsca. Osijek nazywany jest kulinarną stolicą Chorwacji. Wśród XIX-wiecznej zabudowy centralnej dzielnicy Gornij Grad bez trudu można znaleźć lokale w dawnym stylu wiedeńskim. Udać się do nich można również w stylu retro: fiakrem lub zabytkowym tramwajem – to pojazdy, które najlepiej prezentują się na tle pięknej miejscowej architektury. Osijecki targ zachwyca różnokolorową papryką, serami domowego wyrobu, których przed zakupem trzeba obowiązkowo skosztować, pikantnymi wędlinami i miejscowym winem. Gospodarz programu przyrządza tam bečarski paprikaš, a kolejne kulinarne zachwyty czekają na niego w pobliskiej twierdzy.
Północno-wschodni region Chorwacji dzieli wiele tradycji kulinarnych z Baranyą po węgierskiej stronie granicy. W karcie miejscowych dań oznacza to gwarantowaną obecność rybnego paprykarza i paprykowanych wędlin. W karcie win, oprócz czerwonej frankovki i czarnego pinot, chorwacka specjalność – doskonała biała graševina. Ryb i dziczyzny dostarczają rzeki, stawy i lasy, z których słynie park krajobrazowy Kopački Rit. Na polowania zapraszał tu swoich sławnych gości towarzysz Broz Tito. W tutejszych słodkich wodach królują sumy, karpie, szczupaki i sandacze. Robert Makłowicz z satysfakcją sprawdza, jak smakują pieczone na ruszcie. Wśród atrakcji odcinka również autentyczne wiejskie gospodarstwo sprzed stu lat oraz chłopska uczta na polu golfowym!
Chorwacja naddunajska nadal leczy rany po wojnie domowej z 1991 roku. Oblegany wówczas przez Serbów Vukovar stał się symbolem bohaterstwa, cierpienia i materialnych zniszczeń. Na szczęście to już historia; dzisiaj miasta nad Dunajem znów żyją normalnie. W ilockich winnicach leżakują kolejne roczniki wybornego traminca i graševiny, a w najdłuższej rzece Europy miejscowi rybacy łowią płocie, karpie i endemiczne keczugi. Przyrządzają je turystom w agro-rzeczno-turystycznych gospodarstwach według tradycyjnych przepisów. Krytyk kulinarny z Polski ma okazję usmażyć tam płocie na wieprzowym smalcu, udusić sandacza w winie i przejechać się rowerowym szlakiem biegnącym od źródeł Dunaju niemal do jego ujścia.
W stolicy Armenii, nad którą góruje w oddali Ararat, majestatyczny symbol całego kraju, Robert Makłowicz opowiada o prastarej, wzniosłej i często dramatycznej historii tych terenów Zakaukazia, zdradzając przy okazji swoje ormiańskie pochodzenie. Wizytuje dwie miejscowe restauracje, znane z tradycyjnej kuchni. W jednej pokazuje, jak piecze się kebab, w drugiej – jak miejscowi kucharze przygotowują pulpeciki kiufta. Sam gotuje zupę bozbasz z baraniną, ciecierzycą i owocami na szczycie kompleksu Kaskada w centrum Erywania, które łączy funkcję miejskiej promenady i muzeum sztuki nowoczesnej. Wędrówkę po mieście uzupełniają odwiedziny w akademii szachowej, na targach spożywczym i rękodzieła oraz w wytwórni słynnej armeńskiej brandy
Armenia to kolebka chrześcijaństwa. Kraj ten przyjął chrzest jako pierwsze państwo na świecie już w 301 roku. Wokół jego stolicy, Erywania, można znaleźć wspaniałe zabytki z tamtej epoki. Są wśród nich budowle wzniesione przez pierwszego katolikosa – katedra w Eczmiadzin, miejsce przechowywania cennych relikwii i częściowo wykuty w skale klasztor Geghard. Podróż wokół Erywania jest okazją do poznania chaczkarów – unikatowych kamiennych tablic z motywem krzyża oraz oryginalnego ormiańskiego alfabetu. Bogata karta dań odcinka obejmuje pieczoną tradycyjną metodą jagnięcinę, ormiańsko-gruzińskie pierogi hinkali, chleb lawasz, kebab na szpadkach szampuri i sałatkę z czerwonej fasoli z orzechami i ziołami.
Wystarczy przejechać niecałe 200 km od Erywania, żeby znaleźć się w innej strefie klimatycznej. Niespotykane w innych regionach Armenii gęste lasy zdobią pejzaż kolorami jesieni. W dolinie rzeki Debed ponure instalacje przemysłowe kombinatu miedziowego w Alawerdi kontrastują z pięknem i lekkością średniowiecznych zabytków sakralnych, takich jak klasztor Haghpat, wpisany na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO czy twierdza Ahtala z jej unikatowym prawosławnym kościołem. We wsi Dzoraget oglądamy mały pokaz możliwości kulinarnych szefa kuchni miejscowego hotelu, a w uzdrowisku Dilidżan spróbujemy placków lahmadżo, zwanych armeńską pizzą. Smaczną rybę sig z jeziora Sewan gospodarz programu piecze na szpadkach na węglu drzewnym.
Cykl Roberta Makłowicza na antenie Programu 2 to program kulinarno-podróżniczy, którego celem jest przekazanie praktycznej wiedzy, związanej z podróżami i odwiedzanymi miejscami. Część programu poświęcona będzie przygotowaniu regionalnych potraw, resztę odcinka wypełnią istotne z turystycznego i kulturalnego punktu widzenia informacje, szczególnie te, które są pomijane w przewodnikach.
W tym sezonie zimowym Robert Makłowicz wybrał się na narty do Austrii: region Ski Amade rozciąga się na południe od Salzburga aż po Taury w zachodniej Styrii. Jak wiadomo, można tam liczyć nie tylko na świetnie przygotowane stoki, ale i doskonałą, choć niezbyt dietetyczną, kuchnię. Wierny tradycji austro-węgierskiej podróżnik z Krakowa przyrządza sobie na górskiej hali narciarską wałówkę według przepisu na myśliwski prowiant cesarza Franciszka Józefa. W leśnej restauracji próbuje miejscowej specjalności: żeberek z patelni z knedlami, duszoną kapustą i świeżo startym chrzanem, a przed zamkiem grafów von Platz sam gotuje serowe knedle z sałatą i obowiązkowym w kuchni styryjskiej olejem z pestek dyni.
Dolina w Wysokich Taurach słynęła w średniowieczu z wydobycia drogocennych kruszców. Dziś znana jest przede wszystkim ze swoich walorów uzdrowiskowych i jako centrum sportów zimowych. W leczniczych wodach Gasteinertal, które badał słynny doktor Paracelsus, austriaccy monarchowie zażywali kąpieli już w XV wieku, a w dziewiętnastym stuleciu Bad Gastein zmieniło się w elegancki kurort, chętnie odwiedzany przez koronowane głowy i światową śmietankę towarzyską. Przy miejskiej promenadzie krakowski znawca kuchni przyrządza Kaiser Schnitzel z kluskami i sosem według historycznego przepisu. Podążając śladami cesarza, w stylowej kawiarni hotelowej kosztuje trzech rodzajów klasycznych strudli.
Styryjskie Schladming jest narciarską stolicą tego austriackiego landu i gospodarzem prestiżowych zawodów alpejskiego Pucharu Świata FIS. Oferuje też wiele ciekawych sposobów spędzania czasu oprócz nart. Wśród miejscowych lokali można odwiedzić gospodę byłego trenera austriackiej kadry alpejskiej, w której bywa jego przyjaciel, Arnold Schwarzenegger lub restaurację z mini-browarem w centrum miasteczka, oferującą solidne dania styryjskiej kuchni. W górach ponad miastem krytyk kulinarny spod Wawelu gotuje arcyalpejskie kluseczki serowe w asyście miejscowego górala, zwiedza znaną w okolicy gorzelnię, produkującą m.in. destylat z… siana, oraz podgląda pracę w fabryce słynnej tkaniny loden, wytwarzanej z owczej wełny.
Podróż po stolicy Irlandii rozpoczyna się w najstarszym i najsłynniejszym dublińskim browarze, instytucji o wielkim znaczeniu dla miasta i całego kraju. Po wizycie w muzeum browarnictwa oglądamy w akcji szefa „zakładowej” kuchni, który przygotowuje małże w sosie śmietanowym w piwie typu stout. Kolejne etapy podróży to modna, artystyczna dzielnica Temple Bar z klasycznymi pubami i targiem spożywczym, okazały uniwersytet Trinity College, katedra św. Patryka, Phoenix Park. Robert Makłowicz podaża również śladami powieści „Ulisses” Jamesa Joyce’a, również tymi kulinarnymi. Nie tylko on wpadł na taki pomysł, co roku do Dublina przybywają tysiące wielbicieli tego dzieła. W dniu 16 czerwca świętują Bloomsday – dzień z życia Leopolda Blooma, bohatera słynnej książki.
Współczesny Dublin zaprasza do zwiedzania ciekawych historycznych miejsc, które dziś mogą niekiedy zaskakiwać. W dawnej centrali telefonicznej w centrum miasta mieszczą się najsłynniejsze dublińskie delikatesy. W destylarni Johna Jamesona można się dowiedzieć wszystkiego na temat irlandzkiej whiskey. Robert Makłowicz omawia tam składniki, smaki i aromaty, a także degustuje trunek. W miasteczku Wicklow na południe od stolicy zwiedza rodzinną farmę, gdzie przygląda się dojrzewalni brie i cheddara.
Makłowicz odwiedza Galway na zachodnim wybrzeżu Irlandii. W restauracji urządzonej w chacie nad rozlewiskiem będzie degustował małże i ostrygi, tradycyjnie podawane z chlebem i Guinnessem. Wielbicielem ostryg jest wielki irlandzki poeta, laureat Nagrody Nobla, Seamus Heaney. Jak każdy Irlandczyk, Heaney bardzo lubi też wędzone ryby. Wraz z nim odwiedzimy Burren Smokehouse, jedną z najwiekszych wędzarni w całym kraju. Na nabrzeżu portowym Lisdoonvarna Makłowicz będzie smażył kotleciki rybne z ziemniakami - Fish Cakes. Odwiedzi również tradycyjną irlandzką piekarnię, położoną w centrum miasta, gdzie będzie asystował przy wypieku chleba sodowego. A potem zajrzy do "tea room", gdzie można zjeść świeże ciastka. W Polsce takie saloniki z herbatą przy piekarni są zupełnie nieznane.
Wizytę w Cork, na południu Irlandii, polski znawca smaków rozpoczyna na wieży górującego nad miastem kościoła św. Anny, a pierwszym przystankiem kulinarnym podróży jest ogromne śniadanie w małym pensjonacie typu „bed & breakfast”, wielokrotnie nagradzanym za tę drugą część oferty. Trasa podróży prowadzi przez zabytkowy targ English Market, restaurację na antresoli hali targowej, w której warto skosztować tradycyjnej potrawki Irish stew, następnie przez dawne miejskie więzienie i XVIII-wieczną Giełdę Masła. Nad rzeką Shannon w Limerick dobrze jest wyrecytować… limeryk, na zamku w Blarney pocałować legendarny „kamień elokwencji”, by natychmiast posiąść niezwykły dar wymowy, a w porcie Cobh, z którego przed głodem uciekały za ocean miliony Irlandczyków, odwiedzić Muzeum Dziedzictwa Emigracji.
Arabska nazwa północno-wschodniej krainy Tunezji, Sahel, oznacza wybrzeże, jednak odkrywanie jej niezwykłości Robert Makłowicz rozpoczyna w głębi lądu. Kairouan, zeszłoroczna kulturalna stolica świata arabskiego, magnetyzuje swoim Wielkim Meczetem, najstarszą świątynią islamską w całym Maghrebie, i skupioną wokół niego medyną – starym miastem arabskim. W otwartym dla zwiedzających mieszczańskim domu ekspert kulinarny z Polski ocenia smak słynnych miejscowych ciasteczek makhroud, a na dachu budynku przyrządza ojja au merguez, tradycyjne danie z jajek i baranich kiełbasek. Szlak podróży prowadzi dalej przez gaje oliwne i rzymski amfiteatr w El Djem, a u jej kresu na cierpliwych czeka jagnięcina z daktylami w ruinach antycznej Kartaginy.
Stolica Tunezji to tak naprawdę dwa miasta: 1300-letnia arabska medyna z plątaniną handlowych uliczek i zaledwie 100-letnia Ville Nouvelle – nowoczesna część miasta, wybudowana przez Francuzów. W tej pierwszej krakowski znawca kuchni gotuje krewetki w sosie pomidorowym; w drugiej odwiedza m.in. największy tuniski targ spożywczy Marché Central. W programie podróży znalazły się też podmiejskie hodowle ryb i skorupiaków, państwowa winnica Cave de la Fontaine, oferująca nawet wino musujące produkowane metodą szampańską oraz słynne nadmorskie miasteczko artystów, Sidi Bou Saïd. Nieodzowną pozycją tuniskiego menu jest oryginalna wersja znanego w całej Afryce Północnej grysiku pszennego – kuskus rybny.
Trasa podróży krakowskiego smakosza prowadzi od północnego krańca Tunezji, czyli przylądka Cap Blanc, przez prastary port w Bizercie, który jako ostatni stał się częścią niepodległej Tunezji w latach 60-tych XX wieku, do głównego miasta Półwyspu Bon – Nabeul. Półwysep ten, znany ze wspaniałych tradycji wyrobu ceramiki i upraw cytrusów, to także dobry adres dla amatorów turystyki winnej – a jakże, w kraju arabskim! Samo Nabeul może poszczycić się jedną z najlepszych w kraju restauracji, prowadzoną przez sławę tunezyjskiej kuchni, Rafika Tlatli. Panowie razem degustują miejscową oliwę i przyrządzają północnotunezyjską specjalność: krewetki zapiekane w amforze gargoulette.
Ruiny zamku górującego nad miastem Rakvere, odległym o 200 km od Sankt Petersburga, są świadectwem obecności na tej dalekiej północy wojsk polsko-litewskich. W dawnych wiekach toczyły one tu wojny z Rosją i Szwecją, jednocześnie broniąc naszych południowych kresów. Część wschodniej granicy Estonii stanowi Jezioro Pejpus, które również zapisało się w historii jako miejsce wielkiej bitwy, przedstawionej w filmie „Aleksander Newski” S. Eisensteina. Dziś wielki Pejpus jest przede wszystkim źródłem dostaw słodkowodnych ryb na stoły całego regionu. Krytyk kulinarny z Polski ocenia smak zupy rybnej ucha i gotowanego leszcza u rosyjskich starowierców, a na głównym placu w Tartu sam przyrządza szczupaka na sposób estoński. Tartu, czyli Dorpat, to również słynny uniwersytet, na którym w XIX wieku kształciło się wielu wybitnych Polaków.
Wizytę w stolicy Estonii podróżnik z Krakowa rozpoczyna wśród zabytków architektury na wzgórzu Toompea, gdzie rosyjscy carowie pozostawili po sobie reprezentacyjne gmachy, cerkwie i rezydencje. Ogląda również dolne Stare Miasto, jego mury obronne i baszty, a z ambasadorem RP w Tallinie spaceruje głównym deptakiem starówki. Na Placu Ratuszowym przyrządza danie ze śledzi i ziemniaków, według dawnego przepisu z czasów hanzeatyckich. W Estońskim Instytucie Kulinarnym bierze udział w pieczeniu tarty z porami i solonymi szprotkami, a w jednej ze staromiejskich restauracji raczy się daniami z czosnkiem, który jest specjalnością lokalu – do tego stopnia, że podają tam nawet lody z czosnkiem. Na koniec wizyta w porcie, znanym w Polsce ze słynnej ucieczki internowanego tu we wrześniu 1939 r. okrętu podwodnego ORP Orzeł.
Pierwszym przystankiem w podróży po historycznej krainie północnego Bałtyku, która dała początek dzisiejszej Estonii, jest miasto Pärnu, po polsku Parnawa, niegdyś stolica województwa Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W dwudziestoleciu międzywojennym miasto przemieniło się w elegancki, nadmorski kurort, który dziś odzyskuje swoją świetność. Inflancka marszruta prowadzi dalej na wyspę Muhu, gdzie Robert Makłowicz próbuje miejscowego dania przypominającego poznańskie „pyry z gzikiem”, i zgłasza się na zajęcia praktyczne w agroturystycznej szkole kulinarnej. Wraz z szefem kuchni przyrządza pstrąga tęczowego. Na kolejnej wyspie, Saremie, zagląda do miasta Kuressaare i zajmuje się tradycyjnym miejscowym żytnim chlebem, na który mąkę nadal mielą wiatraki.
Robert Makłowicz zawitał w Walii, krainy, którą jej rodowici mieszkańcy nazywają Cymru. Walię od Anglii oddziela rzeka Severn, najdłuższa w Wielkiej Brytanii. Przed Chrystusem wyspy zamieszkiwały plemiona celtyckie. Jednym z nich byli Walijczycy. W VI wieku, kiedy Rzymianie opuścili już tereny Brytanii, Walijczycy utworzyli własnekrólestwo i odparli najazd germańskich Anglosasów, którzy przyszli z kontynentu. Ostatecznie dopiero w XIII wieku ulegli Normanom.
Snowdonia - jedna z najpiękniejszych krain Walii - z wysokich gór schodzi wprost do morza. Edmund Hillary trenował tu przed wyprawą na Mount Everest. Robert Makłowicz zawitał do małej górskiej wioski o nazwie Ty Mawr. Właściciel 300-letniego hoteliku zaprosił podróżnika z Polski na degustację kilku miejscowych dań: przegrzebków z młodym groszkiem i deserów z rabarbaru w pięciu postaciach. Wśród tych łąk i owiec Robert przyrządzi tradycyjny walijski specjał: Welsh rabbit (rarebit). Nie jest to jednak ani jagnięcina, ani królik, tylko ser.
Walijczycy zapewniają, że ich kraj jest światowym liderem w liczbie zamków na kilometr kwadratowy. Nie szkodzi, że najsłynniejsze z nich zbudowali w średniowieczu Anglicy. Podróżnik i smakosz z Krakowa odwiedza kilka z 641 miejscowych warowni, sprawdzając po drodze inne interesujące adresy. W bajkowym, zbudowanym w stylu włoskim miasteczku Portmeirion przyrządza dorsza w sosie włoskim, a na północnym krańcu wyspy Anglesey – świeżo złowione kraby. Na degustacyjny stół trafiło też danie z francuskiej soczewicy, a na deser – crème brulee.
Spisz, historyczna kraina z pięknymi zabytkowymi miastami, leży w Słowacji tuż przy granicy z Polską, za tytułową miedzą. Warto się tam wybrać, by zobaczyć doskonale zachowane historyczne centrum Lewoczy czy Zamek Spiski. Kolega po fachu Wita Stwosza, słynny Paweł z Lewoczy, stworzył w miejscowym kościele największy drewniany gotycki ołtarz w Europie. Małą świątynią spiskiej sztuki kulinarnej jest restauracja w rynku, gdzie do regionalnych dań podają lokalne, słowackie wino. Szlak podróży prowadzi dalej przez Szarysz do kolejnej pozycji z listy dziedzictwa kulturowego UNESCO, miasta Bardejov. W karcie dań m.in. brynzova polievka demikat, pierogi i haluszki z bryndzą, maczanka szaryska i szulance na słodko.
Na miejsce pierwszego spotkania ze wschodnią Słowacją krakowski podróżnik i krytyk kulinarny wybiera Medzilaborce – miasto dumne ze swojego muzeum Andy’ego Warhola, którego rodzice pochodzili z tych właśnie stron. Malowniczy Beskid Niski z wieloetnicznymi wsiami wygląda trochę inaczej niż po polskiej stronie granicy. Typowo wiejskim akcentem kulinarnym wschodniej Słowacji są kluski ze słoniną i bryndzą, znane tu jako „strapaczka”. Główne miasto regionu, Koszyce, to już inny świat: wykwintne restauracje, kawiarnie i winiarnie. Plus wszechobecny duch Sandora Maraia, urodzonego tam wybitnego węgierskiego pisarza, który poświęcił Koszycom część swoich wspomnień. Pod dawną węgierską katedrą Robert Makłowicz przyrządza kotlety wieprzowe z leczo.
Wizytówką dzisiejszego słowackiego winiarstwa jest Małokarpacki Okręg Winiarski, położony na północ od Bratysławy. Działają tu tradycyjne małe winiarnie, jakich wiele w okolicach miasta Modra, ale także wielkie, nowoczesne zakłady, powołane do życia przez międzynarodowy kapitał. Podróżujący smakosz z Polski zwiedza taką winiarnię, degustuje miejscowe wino i zagląda do firmowej kuchni, której szef specjalnie dla niego przyrządza kilka swoich popisowych dań. Winny szlak kończy się w Bratysławie, gdzie nad brzegiem Dunaju pan Robert gotuje znany i ceniony w wielu krajach gulasz. Pięknie odnowiona stołeczna starówka i jej najlepsza restauracja to ostatni obowiązkowy punkt programu.
Z dobrze znanej Polakom Dalmacji Robert Makłowicz wyrusza w swoją wymarzoną podróż przez Bałkany do Macedonii – jedynego kraju byłej Jugosławii, w którym jeszcze nie był. Droga prowadzi przez bajeczną Bokę Kotorską w Czarnogórze i wciąż tajemniczą dla reszty Europy Albanię, która jednak okazuje się całkiem przyjazna i… smaczna! Przed metą w macedońskim Skopje na podróżnym stole pojawiają się miejscowe dania: zupa typu ciorba, szisz kebab, czy pilaw z kury z kaszą. Szczegółowo poznajemy też przepis na smażoną paprykę w sosie pomidorowym.
Stolica Macedonii, Skopje, blisko 50 lat temu legła w gruzach po tragicznym trzęsieniu ziemi. Odbudowana dzięki międzynarodowej pomocy jest dziś chyba najnowszą stolicą Europy. Obok współczesnych placów i ulic można tu jednak znaleźć Starą Czarsziję, dawną handlową dzielnicę turecką, która żyje własnym, szalonym rytmem. Jej specjalności kulinarne to kebabcze i baklawa oraz jagnięcina, którą krakowski podróżnik przyrządza z warzywami pod miejscowym meczetem. Spacer po Skopje uzupełniają wizyta w winiarni i na autentycznym przyjęciu weselnym.
Historia Macedonii jest powodem do chwały dla jej mieszkańców, mimo że dzisiejszych Macedończyków trudno uznać za potomków Aleksandra Wielkiego. Tradycje uprawy winorośli na tych ziemiach sięgają 13. wieku przed Chrystusem i nadal są pielęgnowane. Obecnie prywatne winnice i winiarnie, zaniedbane w okresie socjalistycznej Jugosławii, przeżywają rozkwit. W jednej z nich krytyk kulinarny z Krakowa degustuje miejscowe szczepy – m.in. stanuszina, vranec, prokupec, temjanika – i łączy je z tradycyjnymi macedońskimi potrawami, takimi jak słynna fasola Tavče gravče, faszerowane papryczki, pieczone bakłażany, pindżur, Turli tava czy tarator.
Brak dostępu do morza rekompensuje Macedończykom największy akwen w kraju – długie na 30 km i głębokie na 300 m Jezioro Ochrydzkie, jednocześnie granica z Albanią. Jego słynny mieszkaniec, pstrąg ochrydzki, jest obecnie pod ochroną wskutek rabunkowych odłowów dokonywanych po albańskiej stronie. Podróżnik i smakosz z Polski przyrządza więc w winnym sosie chardonnay pstrąga tęczowego. Wcześniej wizytuje miejscowy targ, na którym zachwycają go miejscowe warzywa, zwłaszcza papryka, pomidory i bakłażany oraz sery i mięso do pieczenia na ruszcie. Zwiedza też zabytkowe ochrydzkie klasztory; w jednym z nim zrodziła się używana do dziś w Macedonii cyrylica.
Swoją podróż po Indiach krakowski krytyk kulinarny rozpoczyna w historycznym centrum Delhi, Czerwonym Forcie, który ze swoimi pałacami, ogrodami i bazarami był miastem w mieście za czasów dynastii Wielkich Mogołów. To tam znajdował się legendarny Pawi Tron i jeszcze słynniejszy diament Koh-i-Noor. Tuż obok w starej dzielnicy handlowej, obok traktu Chandni Chowk, można spotykać wyznawców Allacha, hinduizmu i sikhów, a na kramach stłoczonych wzdłuż ulic kupić i zjeść niemal wszystko. Robert Makłowicz próbuje nieznanych owoców shingoda, wegetariańskich pierożków i placków oraz mięsnych dań w słynnej muzułmańskiej kuchni „U Karima”. Własnoręcznie przyrządza klasyczne curry jarzynowe.
Uliczne życie stołecznej metropolii Indii to jedno z tych zjawisk, które trzeba zobaczyć, żeby w nie uwierzyć. Podróżnik z Krakowa, świadom ogromu miasta, postanawia zwiedzić jedynie ulice wokół swojego hotelu przy dworcu kolejowym. Ciekawym adresem jest targ Pahar Ganj, zwany czasem „polskim bazarem”, gdzie w latach 90-tych w indyjskie tekstylia zaopatrywało się wielu naszych rodaków. Nie brakuje tam indyjskich przypraw i warzyw. Robert Makłowicz przyrządza z nich na miejscu soczewicę w smażonych przyprawach. Na deser – już nie wśród bazarowych kramów, lecz w nowoczesnym sklepie – słodycze, wytwarzanych z mleka, migdałów, orzechów i klarowanego masła ghee.
Swoją trzecią indyjską podróż Robert Makłowicz odbywa w towarzystwie polsko-indyjskiego małżeństwa, Magdy i Minu, których zna z Polski, gdzie prowadzą indyjską restaurację. Wraz z nimi zagląda w Delhi na garden party u byłego premiera rządu stanowego Uttar Pradesz i dokonuje przeglądu dań z ogrodowego bufetu. W stołecznym parku poznaje grę w krykieta oraz odwiedza przyjaciół swoich przyjaciół w ich domu na przedmieściu. Obowiązkowo zagląda tam do kuchni i bierze udział w przygotowaniu posiłku. Z północy Indii troje przyjaciół przenosi się nad Ocean Indyjski, na Wybrzeże Malabarskie, gdzie w równikowym skwarze wspólnie przyrządzają kurczaka po keralsku.
Masyw alpejski na pograniczu austriackiego Tyrolu i szwajcarskiego kantonu Gryzonia jest dla Roberta Makłowicza celem podróży dwojakim: kulinarnym i narciarskim. W tym regionie, gdzie bez zbędnych formalności można szusować po obu stronach granicy, odmienność kuchni szwajcarskiej od austriackiej widać nawet w restauracjach na stoku. Jeszcze wyraźniejsze są różnice w cenach między Unią Europejską i wolnocłowymi sklepami w Szwajcarii, która do UE nie należy. Po nartach – rozrywkowe atrakcje w miasteczku Ischgl, zwanym „Alpejską Ibizą”. W menu odcinka m.in. polenta z górskim serem i szpinakiem, pieczeń wieprzowa z knedlem bułczanym i zasmażaną kiszoną kapustą oraz typowo tyrolskie danie Speckkraut und Speckknödeln.
Ta tyrolska dolina otwiera się za miastem Landeck i ciągnie wzdłuż rzeki Trisanna w kierunku Vorarlbergu. Jej główne miasto to Ischgl, znana baza narciarska i rozrywkowa. Robert Makłowicz zatrzymuje się również w miasteczku Galtür, zniszczonym 12 lat temu przez potężną lawinę, i w miejscowym Alpinarium zapoznaje się bliżej z tematem lawin, które w Paznauntal niezmiennie stanowią zagrożenie. Smakosz z Krakowa, wielbiciel Tyrolu i jego kuchni, odwiedza miejscową górską serowarnię oraz – legalną w Austrii – domową produkcję owocowych destylatów, czyli sznapsów. Degustuje też tradycyjne dania w hotelowym bufecie. Osobiście gotuje w alpejskim plenerze danie podobne do fondue: zupę serową Almkäse Supe.
Słynne ośrodki hinduskiej jogi, do której ciągnie Roberta Makłowicza, odwiedzane w swoim czasie przez takie sławy jak The Beatles, znajdują się nad rzeką Ganges na północy kraju. Najłatwiej dostać się tam pociągiem Shatabdi Express, który w cenie biletu oferuje pełny posiłek, niekoniecznie wegetariański. Miasta Haridwar i Rishikesh u celu podróży, ich hinduistyczne świątynie, aśramy i akademie jogi to już strefa kuchni wyłącznie bezmięsnej. Podróżnik z Polski, w roli adepta sztuki medytacji kulinarnej, próbuje wielu dań spożywanych przez joginów, gotuje zupę curry, by na koniec wziąć udział w mistycznej i barwnej ceremonii ognia i wody w Parmarth Niketan nad Gangesem.
Stolica południowego indyjskiego stanu Kerala, w miejscowym języku malayalam ma nazwę jeszcze bardziej skomplikowaną: Thirivananthapuram. Miasto jest skrzyżowaniem wielu religii oraz kultur i odznacza się dynamiką typową dla tej części świata. Robert Makłowicz odwiedza miejscowy targ; zachwyca się jego owocowym i rybnym bogactwem. Składa wizytę w domu zamożnego keralskiego biznesmena – obowiązkowo zagląda tam też do kuchni, w której dzieją się rzeczy ciekawe dla każdego miłośnika sztuki kulinarne. Osobny spektakl stanowi połów ryb na plaży, niezmienny w swojej formie od stuleci.
Tytułowe skarby tego południowo-zachodniego stanu Indii to przede wszystkim orzechy kokosowe, od których Kerala wzięła swoją nazwę; wykorzystuje się je niemal w całości do celów spożywczych i przemysłowych. Inne miejscowe bogactwa to podrównikowe plaże Oceanu Indyjskiego, owoce morza, pieprz i kauczuk – rośliny, które odegrały wielką rolę w historii naszej cywilizacji – i oczywiście keralska kuchnia, dość odmienna od kuchni Indii Północnych. Każdemu z tych skarbów podróżnik z Polski poświęca odpowiednią porcję czasu i uwagi. Główne składniki, których używa do gotowania to ryba, przyprawy i mleczko kokosowe. W efekcie powstaje danie Coastal fish curry.
Położony nad Morzem Arabskim stan Kerala to również doskonały adres dla amatorów akwenów słodkowodnych: znajdują się tu wspaniałe, rozległe i chętnie odwiedzane przez turystów rozlewiska. Te jeziora i kanały, sąsiadujące z polami ryżowymi, najlepiej przemierzać wielką zdobioną łodzią, pełniącą funkcję pływającego domu-hotelu. Jest na niej kuchnia, więc smakosz z Polski może skosztować kilku miejscowych dań. Podziwia też niezwykłe techniki połowu ryb i małży, a po zejściu na ląd w Allapuzha zwiedza miejscowe domostwo z ogrodem pełnym roślin, znanych nam tylko w formie przetworzonej, takich jak drzewo curry, maniok, pieprz czy imbir.
Wizytę w stolicy Irlandii Północnej zaczynamy od przypomnienia sobie niełatwej historii miasta, która w XX wieku doprowadziła do wybuchu konfliktu na tle religijnym i politycznym. Można tu odnaleźć jego liczne ślady: wielkie malowidła na ścianach domów w dzielnicach protestanckich i katolickich, posterunki wojskowe i wysoki mur dzielący Shankill Road od Falls Road – miejsca zbrojnych starć i zamachów bombowych. Na szczęście dzisiejszy Belfast to miasto pokoju, w którym warto odwiedzić m.in. sobotni targ spożywczy St. George’s Market, skosztować świeżych ryb i owoców morza w miejscowych restauracjach czy wypić piwo w zabytkowym pubie przy Great Victoria Street. Danie główne odcinka: kotlety wieprzowe z jabłkami w sosie z cydru i musztardy gruboziarnistej.
Na północne wybrzeże z Belfastu najlepiej wyruszyć malowniczą drogą Antrim Coast Road, wykutą w nadmorskich klifach. Oprócz podziwiania widoków, po drodze warto zatrzymać się w miasteczku Glenarm, słynnym z zamkowo-ogrodowej posiadłości hrabiów Antrim, siedziby rodu McDonnellów. Na herbatkę z bułeczką typu scone dobrze będzie wstąpić do restauracji przy porcie rybackim w Carnlough, w której często bywał Winston Churchill, ponieważ należała do jego babki. Sir Winston również jadał tu scones z masłem, dżemem i śmietaną. Już na atlantyckim wybrzeżu, w pobliżu skał, na których roztrzaskały się w XVI w. niedobitki hiszpańskiej Wielkiej Armady, smakosz z Krakowa przyrządza zupę porową z owsianką i kiełbaskami wieprzowymi. Na deser – miasto Derry vel Londonderry i jego fascynujące dzieje.
Jedną z największych – również dosłownie – legend północnej Irlandii jest Titanic, zbudowany w stoczni Harland & Wolff w Belfaście. Krytyk kulinarny z Polski od niej właśnie rozpoczyna swoją kolejną podróż. Na nabrzeżu stoczni, w asyście miejscowego szefa kuchni przygotowuje danie z menu pechowego liniowca, podane w czasie ostatniej kolacji przed zatonięciem olbrzyma: zupę-krem z kaszy jęczmiennej (pęczaku) doprawianą śmietaną i irlandzką whiskey. Kolejne legendy na trasie podróży to specjały spożywcze: cydr czyli niskoalkoholowy jabłecznik, produkowany tradycyjną metodą czarny bekon czy też owoce morza: przegrzebki i ostrygi, których festiwal odbywa się co roku w Hillsborough. Największą duchową legendą całej Zielonej Wyspy jest święty Patryk, legendarny misjonarz, czczony na Północy zarówno przez katolików jak i protestantów.
Z Akwizgranu, stolicy dawnego państwa Karola Wielkiego, Robert Makłowicz wyrusza w podróż tropem tradycji kultury wyrosłej z Antyku i europejskiego chrześcijaństwa. Przez zabytkowy Trewir ze wspaniałą katedrą św. Piotra i rzymską Czarną Bramą do granicznego mostu w Schengen, wiernego karolińskiej idei wspólnej Europy. Po drodze krakowski smakosz trafia do winnic nad Saarą i Mozelą, gdzie przygląda się uprawie winorośli i ocenia końcowy produkt – znakomite białe wina mozelskie, które przeżywają dziś renesans swojej europejskiej sławy. W karcie dań odcinka świeże szparagi, cielęcina w białym winie ze szpeclami i wieprzowe policzki z winem pinot noir, również znad Mozeli.
Pagórkowate Ardeny to skarbnica pięknych krajobrazów i nie mniej atrakcyjnych belgijskich przysmaków. Pierwszy kufelek tradycyjnego belgijskiego piwa wypijamy z Robertem Makłowiczem w słynnym uzdrowisku Spa, od którego wzięły swoją nazwę popularne zabiegi wodolecznicze. Z epoki fin-de-siecle do współczesności przenosi nas tor wyścigów Formuły 1 Spa-Francorchamps, a zaraz potem wracamy do czasów dawniejszych na zamku Montjardin nad miastem Theux. Listę doznań smakowych uzupełnia dziczyzna pod patronatem świętego Huberta w mieście, nomen-omen, St. Hubert oraz szynka ardeńska, produkowana tradycyjną domową metodą w Nassogne. Danie główne podróży: kotlety wieprzowe w piwie trapistów z boczkiem.
Podróż po niewielkim Wielkim Księstwie rozpoczyna się w Grevenmacher nad Mozelą. To winiarski region Luksemburga, w którym produkuje się m.in. wina musujące – prawie w Polsce nieznane. Finałem wizyty w winiarni jest degustacja wykwintnego trunku z bąbelkami. Luksemburska prowincja kusi lokalami z doskonałą kuchnią, takich jak wiejska restauracja Steinmetz, w której oprócz jedzenia można też popijać destylaty domowego wyrobu. Przed pałacem Septfontaines, związanym z historią luksemburskiej porcelany, podróżnik i smakosz z Polski przyrządza sandacza w rieslingu z groszkiem cukrowym, w pomidorach i śmietanie. Temat porcelany powraca w jej fabryce, gdzie podglądamy proces produkcji wynalezionego w Chinach „białego złota”.
Na liście atrakcji, których nie można pominąć w czasie wizyty w mieście Luksemburg, stolicy Luksemburga, z pewnością znajdą się dawne mury obronne tej potężnej niegdyś twierdzy, Pałac Wielkoksiążęcy oraz uliczki starego miasta. Zupełnie inny świat czeka na turystów w dzielnicy Kirchberg, w której w ostatnich latach wyrósł kompleks futurystycznych biurowców – ważne centrum administracyjne i finansowe Unii Europejskiej. Różnorodne smaki Luksemburga Robert Makłowicz odnajduje zarówno na miejskim targu spożywczym, jak i w restauracji rybnej ulokowanej w centrum handlowym. Wśród polecanych przysmaków: owoce morza, Steak Americain, czyli tatar po luksembursku i Bacalhau à Bras, czyli dorsz po portugalsku.
Rozległa równina między francuskimi Wogezami a niemieckim pasmem Szwarcwaldu to Nizina Górnoreńska; jej wschodnia część to Badenia, historyczna kraina Niemiec. Dzięki ukształtowaniu terenu i niemal śródziemnomorskiemu klimatowi to prawdziwy raj dla smakoszy. Winnice, sady owocowe oraz gospody w małych miasteczkach oferują swoim gościom wiele pozytywnych wrażeń. W piwnicach kooperatywy winiarskiej regionu Markgräferland warto skosztować miejscowego Sekta, produkowanego metodą szampańską z winogron Spätburgunder oraz białego wina z endemicznego szczepu Gutedel, uprawianego tylko w górnym biegu Renu. Na talerzach badeńskiej prowincji między innymi Bubenspitzle czyli kluseczki ziemniaczane z białymi szparagami, Kratzede ze szparagami i szynką, czy też… zupa curry z mleczkiem kokosowym.
Ze szczytu góry Schauinsland, z której w średniowieczu Bryzgowijczycy czerpali swoje srebrne bogactwo, krakowski podróżnik i smakosz zjeżdża kolejką linową do zabytkowego centrum Fryburga, gdzie pod gotycką katedrą, cudem ocalałą z alianckich bombardowań w czasie II wojny światowej, robi zakupy na targu spożywczym. Wśród ozdobnych kamienic przy Münsterplatz degustuje Maultaschen z wieprzowiną i jarzynami, miejscowy pierwowzór naszych pierogów, a pod Bramą Szwabską gotuje arcyniemieckie ziemniaki ze szpekiem i młodymi kurkami w winie. Finałem wizyty w tym uniwersyteckim, ekologicznym i nowoczesnym mieście jest kufelek piwa w dawnej dzielnicy rybaków.
„Tak, jak na Jamajce odwiedzam plantacje kawy, a w Ekwadorze bananów, tak w Niemczech obowiązkowo podglądam uprawy ziemniaków” – mówi Robert Makłowicz, wykopując prosto z pola młode bulwy odmiany Viviana i po raz kolejny podkreślając sens i konieczność selekcji ziemniaków według ich zastosowań kulinarnych. W żyznej dolinie górnego Renu warto przyjrzeć się również uprawom białych szparagów, które tradycyjnie są wiosennym przebojem na niemieckich stołach. W dużym gospodarstwie w Feldkirch, u podnóża Szwarcwaldu, zwozi się je z pól do własnej przetwórni, sprzedaje we własnym sklepie lub podaje na talerzu we własnej restauracji – wszystko na miejscu. Co do picia? Mineralne wody z uzdrowiska Badenweiler oraz wina ze słynnego okręgu Kaiserstuhl.
Tamy, groble, kanały, wiatraki i poldery – to żelazne pozycje holenderskiego krajobrazu. Krytyk kulinarny z Krakowa, w niecodziennej dla siebie roli eksperta inżynierii wodnej, objaśnia ich konstrukcję, działanie i funkcje. Rotterdam, największy port świata, to miejsce, gdzie można zjeść doskonałe ryby, natomiast region Westland jest największym w Holandii zagłębiem upraw warzywnych. Odwiedzamy szklarnie, w której rośnie 50 odmian pomidorów, oraz hodowlę kiełków spożywczych zadziwiających wielością smaków. Danie główne odcinka: sałatka z piersią kurczaka a la plancha, ze smażonymi batatami i kiełkami, w sosie vinegrette.
Początek podróży to bliskie spotkanie z owocami morza w miejscowości Yerseke, słynącej w całej Holandii z hodowli małży i ostryg. Na miejscu znajduje się instytut naukowy, badający czystość wód i populację alg w zatoce. Są też przetwórnia i sala aukcji, gdzie zakupów dokonują hurtownicy. Smaczne mięczaki lądują w garnku jako główny składnik dania „Mule w piwie z warzywami po holendersku”. Przed wizytą w brabanckiej Bredzie podróżnik smakosz odwiedza Limburgię, podziwia śluzę na kanale i rusza w rejs po Mozie wycieczkowym statkiem. W zabytkowej Bredzie nie zapomina o polskich żołnierzach, którzy w 1944 roku wyzwolili miasto.
Delft, Gouda, Thorn i Wessem – oto trasa podróży przez Holandię w dawnym stylu. Pierwsze z tych miast to wdzięk i uroda, którą uwiecznił na swoich płótnach sławny delftczyk, Johannes Vermeer. Słynąca z serów Gouda to okazja do przyjrzenia się ich produkcji i bogatej ofercie handlowej. Limburskie miasteczko Thorn ktoś w zabawny sposób pomylił z polskim Toruniem, który po niemiecku nazywa się tak samo. W pobliskim Wessem działa tradycyjne towarzystwo strzeleckie przypominające nasze bractwa kurkowe. W asyście strzelców Robert Makłowicz przyrządza jawajskie curry rybne z dorsza.
Największym miastem Holandii jest Amsterdam, ale Haga to siedziba najwyższych władz. I rezydencja królowej Beatrix, czwartej z rzędu kobiety na tronie Królestwa Niderlandów. I siedziba głównych instytucji międzynarodowego wymiaru sprawiedliwości. I – jak to w Holandii – raj dla rowerzystów. I plaże w podmiejskim Scheveningen. I liczne bary toko z kuchnią dawnych holenderskich kolonii, dzisiejszej Indonezji. I nie mniej egzotyczne smaki na głównym targu miejskim, na którym Robert gotuje barwenę w sosie marokańskim z krewetkami. Na deser: miniaturowa Holandia w parku rozrywki Madurodam.
Rozległe place, barokowe pałace, wielokilometrowe ciągi arkad wzdłuż eleganckich ulic Turynu – to architektoniczne wizytówki dawnej stolicy królów sabaudzkich, przez kilka lat w XIX wieku stolicy zjednoczonych Włoch, dziś stolicy bogatego regionu na północy kraju. Bogatego również w tradycje kulinarne. Z Turynu i jego okolic wywodzą się takie przysmaki jak biszkopty savoiardi, deser zabajone, kawowo-czekoladowy bicerin – ulubiony napój Dumasa i Hemingwaya – czy orzechowe czekoladki gianduiotti. Po skosztowaniu tylu słodkości Robert Makłowicz przyrządza nieco bardziej wytrawne danie dawnej kuchni piemockiej: tagliolini con salsa piemontese di nocciole czyli makaron cienkie wstążki z sosem piemonckim z orzechami laskowymi, z których region słynie.
Wykwintny Turyn błyszczy w wielu dziedzinach życia, a do jego wyjątkowych atrakcji należą urządzone w niezwykłych miejscach wspaniałe ekspozycje. Z historią kina można spotkać się pod niebotyczną kopułą gmachu, który miał być największą w świecie synagogą. W podmiejskiej rezydencji królów sabaudzkich można obejrzeć wystawę poświęconą włoskiej modzie, a w futurystycznym Museo dell’Automobile podziwiać błyszczące chromem i lakierem dzieła sztuki motoryzacyjnej. Do tego miejscowe przekąski: wymyślone przez turyńczyków chlebowe paluszki grissini, szklaneczka wywodzącego się z tego miasta wermutu i makaronowe danie główne – papardelle z grzybami.
Wszelkie inne atrakcje Alby i regionu Langhe, a jest ich niemało, bledną przy dwóch sztandarowych owocach tej ziemi, które rozsławiły imię Alby na cały świat. Są to białe trufle i czerwone wino Barolo tłoczone ze szczepu nebbiolo. Smakosz z Krakowa nie mógł przegapić tak ważnej daty jak oficjalne otwarcie sezonu truflowego. W wielkim namiocie w centrum Alby spotykają się wtedy trifulau, czyli poszukiwacze trufli i miłośnicy tych podziemnych grzybów, aby pod okiem sędziów-ekspertów zawierać truflowe transakcje, często bardzo kosztowne, zawsze bardzo aromatyczne. Dodatkiem do głównego dania odcinka, risotto al Barolo, są naturalnie białe trufle. Dalsza część podróży prowadzi szlakiem wina barolo, a na deser mamy, wymyślony w okolicach Alby, słynny krem czekoladowo-orzechowy. Smacznego!
Łagodny, morski klimat podzwrotnikowej Madery tworzy idealne warunki do uprawy roślin. Różne ich egzotyczne gatunki przywozili na wyspę ze swoich zamorskich podróży Portugalczycy. Dzięki temu oraz wulkanicznej glebie Madera jest dziś prawdziwym zielonym ogrodem. Robert Makłowicz prezentuje trzy główne i historycznie ważne uprawy Madery: trzcinę cukrową, winorośl oraz banany. Z tej pierwszej, częściej niż cukier, wyrabia się dziś aguardente de cana czyli rum. Tej drugiej wyspa zawdzięcza swój najsłynniejszy produkt – wino madera. Banany natomiast podaje się tu chętnie np. jako dodatek do głębinowej ryby zwanej peixe espada – właśnie pałasz octowo-czosnkowy jest daniem głównym odcinka.
Pierwszymi oficjalnymi gośćmi archipelagu byli Portugalczycy, do których Madera i dużo mniejsza od niej wysepka Porto Santo należą do dzisiaj. W ciągu następnych wieków walory tego rajskiego miejsca na Atlantyku miały okazję docenić tak znakomite osobistości, jak Krzysztof Kolumb, cesarzowa Sissi, cesarz Karol Habsburg czy Sir Winston Churchill. Kto wie, być może również nasz XV-wieczny król Władysław Warneńczyk?Podróżnik i smakosz z Krakowa odnajduje na wyspie ślady jej słynnych gości, odwiedza uczęszczane przez nich miejsca i delektuje się przysmakami, którymi ich tutaj karmiono. W menu odcinka m.in. prego no bolo do caco, czyli wołowina w chlebie pieczonym na kamieniu, oraz picado z papryką.
Do stolicy Madery turyści wkraczają zwykle od strony portu – przybija tu wiele cruiserów, ogromnych statków wycieczkowych, odbywających rejsy między Europą a Afryką czy Ameryką. Położony blisko portu miejski targ spożywczy kusi mnogością egzotycznych owoców. Krytyk kulinarny z Polski zasięga informacji na ich temat u sprzedawcy i próbuje nowych smaków. Po krótkim wypadzie na piaszczyste plaże pobliskiej wyspy Porto Santo, wraca do historycznej części Funchal, gdzie w Fortecy Św. Jakuba przyrządza z kupionego na targu tuńczyka miejscowe danie o nazwie caldeira. Na koniec wizyta u znanego w Funchal szefa kuchni Octávio Freitasa i degustacja jego wariacji na temat kuchni Madery.
Największa wyspa afrykańskiego wybrzeża Morza Śródziemnego to dziś przede wszystkim wakacyjny kurort turystyczny. Smakosz i podróżnik z Polski jej zwiedzanie zaczyna jednak od dawnej twierdzy w Houmt Souk, z którą wiąże się dramatyczna XVI-wieczna historia. Teraźniejszość miasta odnaleźć można bez trudu na miejskim targu; sprzedaż ryb odbywa się tu w formie licytacji. Kolejną niespodzianką berberyjskiej i arabskiej Dżerby jest liczna tutejsza społeczność żydowska i najstarsza w całej Afryce synagoga El-Ghriba, której początki sięgają VI wieku przed Chrystusem. Wśród kulinarnych atrakcji odcinka: tradycyjnie, ręcznie tłoczona oliwa, kuskus rybny i wyrabiane na miejscu sery. Danie główne: marchewka z berberyjską harissą.
Rdzenna ludność Maghrebu zamieszkuje dziś głównie południową, pustynno-górzystą część Tunezji. Zachowało się tam wiele wspaniałych ksarów – obronnych wiosek z piętrowo budowanymi spichlerzami. W okolicach miasta Matmata zwiedzać można natomiast autentyczne domostwa troglodytów – wyżłobione pod ziemią korytarze i pomieszczenia mieszkalne. Wiele z tych egzotycznych elementów południowotunezyjskiego krajobrazu posłużyło jako sceneria słynnej sagi „Gwiezdne wojny”, którą George Lucas kręcił w tych okolicach w latach 70-tych i 90-tych. Na filmowej planecie Tatooine zaglądamy do jadalni Luke’a Skywalkera i kosmicznego miasteczka na pustyni, gdzie towarzyszył mu Obi-Wan Kenobi. W takich okolicznościach Robert Makłowicz przyrządza fantastyczno-naukowego kurczaka po berberyjsku.
Długi burnus z wielbłądziej wełny i szesz (zawój na głowę) – to nieodzowne elementy ubioru pustynnego beduina, w którego wciela się krytyk kulinarny z Krakowa, docierając na obrzeża największej pustyni świata. Z wielbłąda przesiada się do bardziej praktycznego samochodu terenowego; zdąży dzięki temu odwiedzić bajeczną górską oazę Chebika, zjawiskowe słone jezioro Chott El-Jerid, czy bujne gaje palmowe wokół miasta-oazy Tozeur. Kolejne przystanki na szlaku podróży to przetwórnia daktyli, medyna, miejski targ i kawiarnia w Tozeur. Na deser – nadziewane daktyle i zachód słońca na saharyjskich wydmach.
Wulkaniczne pochodzenie Lanzarote widać na wyspie niemal wszędzie. Szczególnie imponujące są te widoki w Parku Narodowym Timanfaya i w grotach Jameos del Agua. Robert Makłowicz je obiad z ryb i mięs pieczonych na wulkanicznym ruszcie; spotyka tam też dzieła Cesara Manrique, wybitnego artysty związanego z wyspą. Na plantacji opuncji ma okazję przyjrzeć się z bliska koszenili – owadowi, z którego wyrabia się barwnik, również… spożywczy. W wulkanicznym żwirze Lanzarote uprawia się też winorośl; warto spróbować miejscowych win z najstarszej na wyspie winiarni, założonej w XVIII wieku. Danie główne odcinka, przygotowane własnoręcznie przez Roberta, to miejscowa specjalność: ziemniaki w łupinach gotowane w soli, z czerwonym sosem paprykowym.
Niewiarygodne, ale prawdziwe – na pozbawionej gleby, suchej wyspie świetnie sobie radzą rolnicy i hodowcy. Krytyk kulinarny z Krakowa ocenia efekty pracy jednych i drugich – głównie te jadalne. Paletę wyspiarskich smaków uzupełniają ryby – których w oceanie nie brakuje – oraz wino, rzecz dość niezwykła w tej szerokości geograficznej, białe i czerwone, wyjątkowo udane dzięki wulkanicznym minerałom miejscowego terroir. Na talerzu Roberta Makłowicza pojawiają się kanaryjskie przekąski tapas, zupa rybna z odmiany strzępiela, sery z mleka koziego, owczego i krowiego oraz krewetki z czosnkiem, smażone w całości rybki gueldes i małże lapas. Smacznego!
Uważane przez starożytnych Greków za raj na ziemi Wyspy Kanaryjskie, pod wieloma względami mogą się takie wydać i dzisiaj – szczególnie Lanzarote, której zabudowa harmonijnie komponuje się z naturą, o co zabiegał XX-wieczny architekt i malarz, Cesar Manrique, twórca dzisiejszego oblicza wyspy. Smakosz z Krakowa odwiedza m.in. jej stolicę, Arrecife, gdzie na śniadanie zamawia niezbyt dietetyczny hiszpański przysmak churros con chocolate. Na miejskim targu kosztuje suszonych ryb i krewetek, w muzycznej kafejce zamawia 4 rodzaje miejscowej kawy, zagląda na organizowany w poście karnawał i odwiedza rodzinę mieszkających na Lanzarote Polaków, w których gościnnych progach przyrządza tuńczyka z rusztu zielonym sosem oraz poznaje legendarną miejscową przekąskę – gofio.
W roku diamentowego jubileuszu królowej Elżbiety II, która zasiadła na brytyjskim tronie 60 lat temu oraz roku igrzysk olimpijskich w Londynie, Robert Makłowicz odwiedza miejsca związane z monarchią, brytyjską kulturą i tradycją, również kulinarną. Na trasie podróży pojawia się diabelski młyn London Eye, Pałac Buckingham i podmiejska rezydencja królowej Windsor Castle, szkoła w Eton i stadion olimpijski (w budowie). Smakosz z Krakowa odwiedza królewskich dostawców serów i delikatesów oraz najstarszy w mieście sklep z herbatą. Własnoręcznie gotuje też popularne w epoce wiktoriańskiej indyjskie danie z ryżem i wędzonym łososiem – Kedgeree.
Krytyk kulinarny z Krakowa odwiedza po latach miejsca wokół Londynu, wspominając swój pobyt w Anglii w roku 1989, kiedy to pracował przy budowie centrum handlowego w Kingston upon Thames jako m.in. operator wózka widłowego. Sentymentalną podróż prowadzi też do eleganckiego Richmond, do londyńskiego South Bank Centre, do Covent Garden i na targ Borough Market. Co nie było możliwe wówczas, udało się teraz – wizyta w jednej ze słynnych pracowni krawieckich przy Savile Row, gdzie szyty na miarę garnitur kosztuje kilka tysięcy funtów! W menu odcinka m.in. boczek wieprzowy ze skórką i wodorostami czy Lamb vindaloo –jagnięcina w południowo-indyjskim sosie octowo-czosnkowym.
Londyn to miasto mówiące 500 językami! Trudno znaleźć nację, której przedstawiciele by tu nie mieszkali. Prawie wszystkie z tych nacji gotują i jedzą to, co znają z ojczystego kraju i lubią najbardziej. Wizyta w Londynie to doskonała okazja do spróbowania oryginalnych dań wielu światowych kuchni. Robert Makłowicz sprawdza na miejscu, w różnych dzielnicach, jakość tylko niektórych: hinduskiej na East Endzie, peruwiańskiej i chińskiej w Soho, afro-karaibskiej w Brixton i polskiej w Hammersmith. W bogatym menu odcinka m.in. hinduska pakora z bakłażanem, peruwiańskie ceviche z owoców morza, chińskie pierożki gotowane na parze, krewetki po hongkońsku i kurczaki po jamajsku.
Pouczającą wycieczkę za miasto Robert rozpoczyna od kursu londyńską taksówką do dawnego schroniska dla dorożkarzy, dziś służącego taksówkarzom, gdzie kupuje na drogę klasycznego sandwicza. Celem wyjazdu jest region Cotswolds, park krajobrazowy urzekający angielskimi pejzażami. W wiosce Longborough podróżnik odkrywa XII-wieczny kościół, pub w dawnej stacji dyliżansów i… operę. Wiejski sklep na pustkowiu imponuje bogactwem spożywczej oferty – można tam również kupić kilka rodzajów angielskiego wina. Robert gotuje przed sklepem kotleciki z miejscowej jagnięciny w sosie miętowym, z puree z zielonego groszku. Przed powrotem do stolicy warto obejrzeć rodzinny dom Szekspira w Stratford upon Avon. Na koniec angielska klasyka w gastropubie na East Endzie – steak & kidney pudding.
Do południowego szwedzkiego regionu, sąsiadującego przez Bałtyk z Polską, Robert Makłowicz wkracza przez dobrze znane w Polsce (przynajmniej z drogowskazów) miasto Ystad. To obowiązkowy adres dla miłośników powieściowego i filmowego komisarza Wallandera, którego liczne ślady można tu odnaleźć. Robert próbuje przekąsek słynnego komisarza: kanapki ze szprotką i ciasta Wiener Brot. Bardziej wyrafinowane dania znajduje w restauracji skańskiego szefa kuchni Andersa Vendela, a sam na nadmorskim klifie, w megalitycznym kręgu Wikingów Ales Stenar, przyrządza arcyszwedzkiego tatara śledziowego. Trasę podróży uzupełnia malownicze miasteczko Kivik, wiejskie gospodarstwo ekologiczne i tradycyjna skańska piekarnia.
Zamiłowanie Szwedów do ekologicznego stylu życia widać wyraźnie w Malmö, mieście połączonym z Kopenhagą imponującym mostem nad cieśniną Sund. Na terenach dawnej stoczni powstało wzorcowo przyjazne środowisku osiedle Zachodni Port; słynące również z ekologicznej restauracji, w której krakowski smakosz próbuje m.in. ragoût z policzków wołowych i pureé z pokrzyw z zielonymi szparagami. Na półwyspie Bjäre ma okazję skosztować rocznikowej wódki z młodych ziemniaków, a na zielonej wyspie Styrsö, po której porusza się elektrycznym melexem, przyrządza szwedzką sałatkę z łososiem i bałtycką langustynką. Na deser – ciastka z herbatką w zamku Sofiero, dawnej królewskiej rezydencji przekazanej przez króla społeczeństwu.
Wizyta w drugim co do wielkości mieście Szwecji rozpoczyna się od przeglądu oferty na porannej hurtowej aukcji ryb i owoców morza w porcie rybackim. Goeteborg kocha ryby i oferuje je nawet w budkach z fast-foodem; w jednej z ich Robert zjada smażonego śledzia z arktycznymi jagodami. W centrum miasta trafia do słynnej restauracji Kometen, której szefuje wybitny szwedzki autorytet kulinarny, Leif Mannerström. W asyście gościa z Polski Leif przyrządza marynowanego po szwedzku łososia gravlax, do którego proponuje kawior. Na takie przysmaki nie mogli liczyć dawni marynarze, o czym Robert przekonuje się na pokładzie repliki XVIII-wiecznego statku Götheborg, cumującego w porcie. Na koniec restauracja rybna w miejskiej hali targowej i… muzeum szwedzkiej motoryzacji.
Ten śródlądowy region Szwecji to głównie lasy i jeziora, z największym w kraju Jeziorem Wener. Wraz z miejscowym rybakiem Robert wyrusza łodzią na poranny połów. Złowione ryby oprawia się i wędzi na miejscu. Okazały sandacz prosto z jeziora trafia na patelnię Roberta, którego w kulinarnej sesji wspomaga miejscowy kucharz, strażnik dawnych tradycji. Jego popisowe danie to kolbulle – naleśnikowe placki na wieprzowym boczku, przysmak varmlandzkich smolarzy. W fabryce pieczywa chrupkiego podglądamy linię produkcyjną tego symbolu szwedzkiego stołu, u wiejskich wytwórców czekają własnoręcznie wyrabiane wędliny np. z łosia i sera, a 300-letni młyn w Zielonej Dolinie nadal miele mąkę na znakomity żytni chleb.
Wyruszając z Sighishoary, pięknego miasta ze średniowieczną cytadelą wzniesioną przez niemieckich kolonistów, powszechnie zwanych Sasami, Robert Makłowicz podziwia warowne saskie kościoły w Valea Viilor i Biertanie, których w Siedmiogrodzie jest bardzo wiele. W Medias, dawnej siedzibie Stefana Batorego, poznaje miejscowe wypieki, popularne precle na słono i słodko, a na przydrożnych cygańskich kramach ogląda ręcznie wyrabiane naczynia z miedzi. W wysokich Karpatach bierze udział w poszukiwaniu i degustacji trufli, a po przekroczeniu gór, już na Wołoszczyźnie, trafia do nowoczesnej winnicy. Wraz z miejscowym szefem kuchni przyrządza tam ziemniaczane naleśniki z nadzieniem z kurczaka.
W Sybinie, mieście trzech kultur – niemieckiej, węgierskiej i rumuńskiej – wśród wspaniale zachowanej zabytkowej architektury, Robert Makłowicz wyjaśnia historię siedmiogrodzkich Sasów. Kulinarne tradycje niemieckie odnajduje w kawiarni w stylu wiedeńskim, a rumuńskie – w restauracji podającej słynne kiełbaski mititei. W Dolnym Mieście za murami zagląda na targ, a w lokalu świętującym Oktoberfest konfrontuje menu bawarskie z wędlinami i dodatkami rumuńskimi. W podmiejskim Rasinari, połączonym z Sybinem linią tramwajową, Robert przypomina urodzonych tam Emila Ciorana i Octaviana Gogę, a w górskim kurorcie Paltinis – innego wybitnego myśliciela, Constantina Noicę. Danie główne odcinka: cascaval pane czyli ser panierowany.
Tajemniczy lud Szeklerów zamieszkuje do dzisiaj północny Siedmiogród a ich Święta Skała góruje nad wioską Rimetea, po węgiersku zwaną Torocko. Wioska została starannie odnowiona w latach 90-tych (zdobyła laur „Europa Nostra!”), a w jej centrum stoi zbór unitariański. Udziela on akurat ekumenicznej gościny węgierskim katolikom, licznie przybyłym na mszę świętą… na motocyklach. Robert wyjaśnia cel ich wizyty. Nazajutrz, w miejscowym pensjonacie asystuje przy pieczeniu chleba i zjada z gospodarzem tradycyjne szeklerskie śniadanie. Na obiad kosztuje rumuńskie zupy – flaczki na kwaśno i estragonową – a własnoręcznie, pod Świętą Skałą, gotuje kapustę po szeklersku.
Nad położonym w dolinie Braszowem góruje narciarski kurort Poiana Brasov; tam właśnie rozpoczyna swą podróż Robert Makłowicz zjeżdżając w dół do miasta i delektując się panoramą jego średniowiecznej starówki widzianą ze wzgórz. W restauracji na dawnym saskim rynku kosztuje rumuńskiej specjalności – gołąbków w liściach kiszonej kapusty z mamałygą. W sklepie mięsnym prezentuje miejscowe wędliny oraz… sery. W tradycyjnej karczmie spotyka się przy nieskromnie zastawionym stole z braszowskim promotorem turystyki, a na wzgórzu nad miastem przygotowuje osobiście clatite brasovene cu carne czyli naleśniki z nadzieniem mięsnym.
W bajkowych pejzażach transylwańskich łatwo ulec magii miejsca i uwierzyć nawet w takie bajdy jak ta, że na zamku w Branie Vlad Palownik jako wampir Drakula pił ludzką krew. Robert odcina się od fikcji literackiej i na dziedzińcu zamczyska gotuje jak najbardziej realną tokanitę z wieprzowiny; ukłonem w stronę Drakuli jest dodawane do niej czerwone wino. Bajkową scenerię przypominają też górskie pałace pierwszych królów Rumunii w Sinai, otwarte dla zwiedzających. W karpackiej bacówce krakowski krytyk kulinarny asystuje przy produkcji bryndzy, takiej samej jak na Podhalu, a w myśliwskiej gospodzie w Predeal jest gościem znanego rumuńskiego szefa kuchni – Stefan Bercea przyrządza dla niego dziczyznę.
Podróż na Zanzibar rozpoczyna się dla Roberta niefortunnie – w samolocie ginie mu walizka. Na szczęście potem wszystko idzie już dobrze: walizka się odnajduje, a szef kuchni w eleganckim ośrodku turystycznym przygotowuje doskonałe śniadanie w stylu swahili. Robert postanawia też sprawdzić, jak jedzą pracownicy ośrodka; razem z nimi je obiad w „stołówce pracowniczej”. Odwiedza miejscową wioskę, przegląda ofertę sklepików owocowo-warzywnych i udaje się na północ wyspy do typowego ośrodka plażowego, gdzie wybiera coś specjalnego z karty drinków w barze. Kolację zjada u znajomego szefa kuchni przy dźwiękach afrykańskich bębnów, w towarzystwie egzotycznych tancerek. Danie główne odcinka: Swahili seafood masala, czyli owoce morza w sosie masala w stylu swahili.
Do stolicy Zanzibaru Robert Makłowicz udaje się wczesnym rankiem, aby zostać tam aż do zmroku. Jeden dzień z życia historycznej części miasta – Stone Town to śniadanie w ulicznym lokalu dla tubylców, rzut oka na architekturę miasta, gorące wrażenia z najlepszej kawiarni w mieście, ścisk i gwar na dworcu autobusowym i pobliskim targu Estella Market, słynna zupa Zanzibari Mix oraz gotowanie w ulicznej garkuchni. Danie główne: tuńczyk w sosie curry. O zmierzchu czas na kąpiel miejscowej młodzieży na miejskiej plaży, a po zmroku – wielki targ spożywczy przed dawnym pałacem sułtańskim: sok z trzciny cukrowej, ryby, kraby, ośmiornice, szaszłyki z krewetek, małży, placki, ryż, słodkie ziemniaki, maniok…
Wonne przyprawy to niekwestionowana specjalność Zanzibaru. Krakowski smakosz korzysta więc z okazji, żeby na żywo, w ich naturalnym środowisku obejrzeć takie egzotyczne rośliny, jak goździkowiec, drzewo muszkatołowe, wanilia, cynamonowiec, kurkuma oraz kawa i maniok. Zastosowanie kulinarne tych wonności można sprawdzić na miejscu; Robert zjada na lunch ryżowy pilau z rybą w sosie kokosowo-pomidorowym, wszystko odpowiednio przyprawione. Aby pogłębić swoją wiedzę na temat korzennych smaków, asystuje dwóm zanzibarskim szefom kuchni, którzy gotują rybę w kokosowym sosie curry. Na deser przegląd egzotycznych owoców z wyspy, a o zachodzie słońca – ceviche z surowej ryby przyrządzane na tradycyjnej łodzi typu dhow.
Zanzibar był przez wieki miejscem, w którym mieszały się rozmaite wpływy kulturowe i tradycje kulinarne. Robert Makłowicz śledzi bieg historii wyspy i podąża szlakiem Portugalczyków, Arabów, Brytyjczyków a nawet Niemców. Podgląda życie czarnych mieszkańców wioski na wybrzeżu, które niewiele zmieniło się od czasów perskich. Odwiedza dawny pałac sułtański, wiejską szkołę podstawową i dzielnicę bloków mieszkaniowych w Stone Town, zbudowanych po socjalistycznej rewolucji 1964 roku przez „bratni naród NRD”. W tradycyjnej restauracji zamawia dania kuchni swahili, a sam w nadmorskiej scenerii przyrządza miejscową wielokulturową wariację na temat ryby z frytkami.
Podróż po Zatoce Kvarner rozpoczyna się na pokładzie promu Jadrolinja – jednego z wielu na tych wodach. Robert Makłowicz płynie nim na południe, by odwiedzić kolejno wyspy Lošinj, Cres i Krk. W miejscowości Veli Lošinj odnajduje ślady „polskiego” Habsburga, arcyksięcia Stefana Karola z Żywca. Antyczną historię Kvarneru przedstawia na przykładzie greckiego Apoxiomena, brązowego posągu wyłowionego z dna Adriatyku. Sąsiedni Mali Lošinj (wbrew nazwie dużo większy) to dawny austro-węgierski kurort, w którym Robert degustuje carpaccio z okonia morskiego, ravioli z krewetkami i dzikimi szparagami. W towarzystwie poznanego w mieście małżeństwa polsko-chorwackiego kosztuje specjalności wyspy, słodkiego placka „loszińskich kapitanów”. Przez most nad rzymskim kanałem przechodzi na wyspę Cres, gdzie przyrządza kotleciki jagnięce w sosie szałwiowym. Na wyspie Krk odwiedza winiarnię słynącą ze szczepu Žlahtina – endemicznej białej odmiany, z której tłoczy się doskonałe wina wytrawne.
Na tej słynnej wśród turystów wyspie chorwackiego Kvarneru polski podróżnik i smakosz podgląda życie jej mieszkańców przed sezonem turystycznym – pustawe uliczki i place głównego miasta Rabu (o nazwie Rab), zabytkowe miejsca, do których latem trzeba się przepychać przez tłumy zwiedzających. Poza sezonem można tu jednak równie dobrze zjeść. (A nawet lepiej!) Robert próbuje dojrzewającej szynki pršut w tradycyjnej konobie, kluseczek z langustynkami i białą truflą, podgląda przygotowanie jagnięciny w miodzie i produkcję „rapskiej torty”, miejscowego ciasta z migdałami i likierem maraschino. Odwiedza też ekologiczne herbarium, gdzie wytwarza się aromatyzowane wonnymi ziołami oliwy i miody (z własnej pasieki). Zagląda na plażę naturystów, szczycącą się prawdziwie królewską historią. W rabskiej przystani jachtowej Robert własnoręcznie przyrządza fritatę z suszoną tradycyjnym, wyspiarskim sposobem ośmiornicą.
Rijeka w ciągu ostatnich stu lat sześciokrotnie zmieniała przynależność państwową. Miasto jest wdzięcznym tematem dla krakowskiego smakosza i historyka z wykształcenia. Robert Makłowicz poświęca więcej uwagi Regencji Carnaro – dziwacznemu niby-państwu powołanemu do życia w Rijece, wówczas Fiume, przez poetę Gabriele d’Annunzio. Oprócz deptaku Korzo, gdzie skupia się śródmiejskie życie, Robert odwiedza hale targowe ze stoiskami rybnymi i winoteką, Muzeum Morskie, ekspozycję starych komputerów (!), kawiarnię i nadmorską trattorię, w której szef kuchni gotuje dla niego swoje popisowe danie: gnocchi z krewetkami. Samodzielnie, na baszcie górującej nad Rijeką twierdzy Trsat, Robert arabsko-wenecko-chorwackim sposobem marynuje kupione na targu sardynki w zalewie saor.
Z turystycznego hotelu z formułą „all incusive” Robert Makłowicz wyrusza na poszukiwanie bardziej autentycznych wrażeń w okolicy miasta Monastyr. Z portu rybackiego wypływa kutrem, by oglądać hodowlę ryb na pełnym morzu. W stoczni remontowej asystuje przy wodowaniu statku. Wspomina filmy, w których zagrał monastyrski ribat i zapuszcza się między kramy targowe starej medyny. Gotuje tam zitounię – jagnięcinę w sosie z oliwek. W mauzoleum Habiba Burgiby przywołuje postać „ojca narodu” niepodległej Tunezji, w restauracji na przystani smakuje przekąski rybne, podgląda ręczną produkcję ceramiki i wyrób pasty bsisa, której kilka odmian degustuje w domu tunezyjskiej rodziny.
Położone na morskim cyplu miasto tchnie starożytną historią. Czuć ją w dawnym fenickim porcie, pod turecką twierdzą i na pięknym cmentarzu morskim. Teraźniejszość i żywe smaki Robert Makłowicz odnajduje bez trudu na miejskim targu, gdzie zaopatruje się w ryby i przyprawy niezbędne do przyrządzenia miejscowej zupy rybnej chorba aux poissons. W wąskich uliczkach staromiejskiej medyny warto przyjrzeć się arabskiej biżuterii i ręcznym warsztatom tkackim, w których na miejscu wyrabia się tradycyjne tekstylia. Wyrób innej miejscowej specjalności Robert ma okazję obejrzeć w prywatnym domu – jest to słodki brik, pierożki z ciasta listkowego na słodko, z migdałami, miodem i orzeszkami.
Archipelag Kerkennah w Zatoce Kabiskiej, odległy 30 km od miasta Sfax, to praktycznie dwie zamieszkane wyspy: Gharbi i Sharqui. Ich specjalność to rybacy, palmy, z których wyrabia się kosze do połowu ośmiornic, oraz zupa z tychże. Jej arabska nazwa to tchich, a przepis na nią podaje Robertowi szefowa tradycyjnej restauracyjki w wiosce Ataya. Płynąc promem do Sfaxu starszy mat Makłowicz melduje się na mostku kapitańskim, a swoje pierwsze kroki w mieście kieruje do 1000-letniej medyny za wspaniałymi murami obronnymi. Gotuje tam bissarę – danie z młodym bobem, kupionym na targu. W miejscowej jadłodajni odnajduje klasyczną kuchnię śródziemnomorską, a na deser proponuje arabskie ciasteczka jak z baśni 1001 nocy.
W podróży po Korfu Robertowi towarzyszy Homer, a konkretnie cytaty z jego „Odysei”. Bohaterski Odyseusz, przed powrotem do rodzinnej Itaki, zatrzymał się przecież na tej wyspie, zwanej wówczas Scherią. O dziwo, po trzech tysiącach lat, homeryckie strofy pasują do współczesnej rzeczywistości jak ulał. Nadal są tu śmigłe łodzie na morzu, nieziemskie widoki, suto zastawione stoły, cytryny i inne owoce, drzewa oliwne, wreszcie winnice i zacne wina w beczkach. Menu odcinka obejmuje m.in. sałatkę choriatiki, małże zapiekane z kozim serem, spanakopitę czyli ciasto filo nadziewane szpinakiem i fetą, makaronową pastitsadę z koguta, czy placki keftedes z cukinii, które Robert przyrządza własnoręcznie.
Z dala od ośrodków turystycznych i dużych miast (których na Korfu prawie nie ma), ekspert kulinarny z Polski odnajduje życie i miejsca prawdziwie bukoliczne. W zatoce słynnych pisarzy – Durrella, Millera i Leara – próbuje mięsnej specjalności pochodzenia weneckiego, sofrito. Przygotowuje ją potem samodzielnie i podaje na nią przepis. W rodzinnej wiejskiej tawernie próbuje greckich przystawek z ryb i owoców morza, w tradycyjnej 200-letniej wyjmuje z pieca świeży chleb, w niewielkim browarze odkrywa pięć gatunków piwa (w tym jedno rodem z Antyku!), a na obchodach kościelnego święta w nadmorskim miasteczku raczy się szaszłykami souvlaki.
Nad Kerkyrą góruje potężna Stara Twierdza, wzniesiona przez Wenecjan, którzy przez 400 lat byli tu panami ...
Bez nich trudno sobie wyobrazić Norwegię, dlatego od spotkania z fiordami Robert rozpoczyna swoją podróż po tym kraju. Nad Hardangerfiordem odwiedza wieś, w której tradycyjnym sposobem wypieka się placki krotakaker, jadane na słodko ze śmietaną. W dawnej szkole podstawowej, pod kierunkiem pani od norweskiego i pana od muzyki, uczeń Makłowicz śpiewa piosenkę dla pierwszoklasistów. Hotel Hardangerfjord jest miejscem spotkania z szefem kuchni, Mariuszem Marczakiem, i jego specjalnościami - m.in. żabnicą ze szparagami. Na szczycie lodowca Folgefonna Robert własnoręcznie przygotowuje mięso renifera w sosie demi-glace, a schodząc do doliny ogląda potężny wodospad Steinsdalsfossen... od tyłu. W 300-letnim Utne Hotel degustuje równie stary norweski trunek akvavit, podróżuje zabytkową kolejką Flamsbana i podziwia najnowszy cud techniki - most wiszący między tunelami nad Hardangerfiordem.
Najcenniejszym skarbem Norwegii z kulinarnego punktu widzenia są bez wątpienia ryby wyławiane z Morza Północnego i żyznych akwenów śródlądowych. W poszukiwaniu najlepszych receptur krakowski smakosz płynie ekspresową łodzią do Balestrand nad Sognefiordem, gdzie rybną kartą dań zachwycał się już niemiecki cesarz Wilhelm i inni możni tego świata. Łosoś w czerwonym winie wg. przepisu Kaisera i langustynki z dzikim czosnkiem niedźwiedzim to dania, które Robert przyrządza w ulubionym hotelu Wilhelma. Inne wspaniałe okazy rybnej nacji ogląda w hodowli na wodach Hardangeriordu i na straganach miejskiego targu rybnego w Bergen. W tamtejszym Centrum Ryb i Owoców Morza bierze udział w praktycznym szkoleniu z zakresu filetowania ryb słonowodnych. Lekcję kończy degustacja oraz wizyta w mini-browarze Flamsbrygga, bo przecież... rybka lubi pływać!
Pływając kajakiem po fiordzie Robert zastanawia się, w jaki sposób groźni i waleczni Wikingowie stali się łagodnymi, miłującymi wiejskie życie Norwegami. Przygląda się tej spokojnej egzystencji w starej górskiej wiosce Stalheim, gdzie kosztuje miejscowych wędlin, krętą drogą zjeżdża nad fiord do Undredal, miejsca słynącego z produkcji nietypowego koziego sera brunost, którą śledzi od pierwszego do ostatniego etapu. Historyczny hotel na przełęczy Stalheim zaprasza na degustację tradycyjnych wiejskich przysmaków: gotowanej baraniej głowy i purée z brukwi, a domowa wytwórnia w Ulvik dumnie prezentuje produkty z miejscowych jabłek - niskoprocentowy cydr, niedosładzany likier oraz dojrzewający w dębowych beczkach szlachetny destylat typu calvados. Własna propozycja kulinarna Roberta w klimacie wiejskim to wędzone i suszone baranie żeberka gotowane na gałązkach brzozy.
Najlepszą panoramę miasta gwarantuje punkt widokowy na wzgórzu Fløyen, skąd Robert zjeżdża kolejką linową do portu, na spotkanie z historyczną dzielnicą Bryggen, zbudowaną w średniowieczu przez hanzeatyckich kupców, którzy stworzyli potęgę Bergen, najważniejszego i najbogatszego wówczas miasta Norwegii. W tradycyjnej hanzeatyckiej restauracji Robert zamawia dania ze sztokfisza, arcynorweskiego suszonego dorsza i jego solonej odmiany znanej jako klipfisk. Do innej, tym razem współczesnej restauracji płynie wodną taksówką, żeby podziwiać żywe ostrygi, małże, homary, przegrzebki oraz... najsmaczniejsze z nich wszystkich kraby królewskie. Podziwiać i smakować, a przy okazji wyjaśnić, dlaczego nazywane są „zemstą Stalina”. Robert gotuje słynną zupę rybną z Bergen, przygląda się produkcji nie mniej słynnych norweskich swetrów i słucha koncertu w domu najsłynniejszego norweskiego kompozytora, Edvarda Griega.
Droga do pięknej Ratyzbony wiedzie przez Dunaj jej słynny, średniowieczny Kamienny Most, na którym Robert śpiewa i gotuje bawarską zupę ziemniaczaną. Tuż pod mostem, w historycznej garkuchni wyjaśnia różnice między kiełbaskami regensburskimi i norymberskimi, a na deser kosztuje pieczonych nieopodal strudli. Zagląda do katedry, do ratusza, do sklepu z przyprawami i cukierni, oraz do zajazdu, w którym z krwi cesarsko-mieszczańskiej został poczęty wielki wódz i pogromca Turków, książę Don Juan de Austria. Na koniec zamienia kufel piwa na kieliszek miejscowego wina, z najmniejszego w Niemczech okręgu winiarskiego Baier Wein.
Podróż rozpoczyna się w stolicy landu, Monachium, gdzie Robert, na dzień dobry, zamawia słynną białą kiełbasę Weisswurst i bynajmniej nie popija jej bawarką. Szlak wiedzie dalej przez naddunajskie miasto Straubing, gdzie słynny tort bezowy przywołuje średniowieczną tragedię oskarżonej o czary Agnes Bernauer, przez Weltenburg, z jego najstarszym na świecie klasztornym browarem warzącym ciemne piwo już prawie 1000 lat, i przez Regensburg, gdzie Robert przenosi się w czasie i odsłania dwie tajemnice kulinarne. Podróż kończy się we frankońskim Würzburgu nad Menem, gdzie poznajemy przepis na ziemniaczane kluseczki Ritterzipfel i idziemy na wino do szpitala.
Płynąc przełomem Dunaju Robert przywołuje czasy antyczne, kiedy rzeka stanowiła granicę między cywilizacją na południu a barbarzyńcami na północy. Dziś po obu stronach Dunaju Bawarczycy z powodzeniem uprawiają ziemniaki i chmiel, dwie rośliny Rzymianom nieznane. Wrzesień to czas żniw chmielowych, którym Robert przygląda się w Dolinie Hallertau, największym na świecie chmielowym zagłębiu. Przez cały rok można za to poznawać chmiel w jego muzeum, w Wolnzach. Mały, XV-wieczny browar w Legenfeld to dobry przykład wykorzystania chmielu zgodnie z bawarskim Prawem Czystości; z kolei przetwórnia w Neumarkt sprawnie wykorzystuje miejscowe ziemniaki do wyrobu knedli i klusek. Danie główne odcinka: Leberkäse ze smażonymi ziemniakami i białą kapustą w zalewie octowej.
Ze względów praktycznych Robert udaje się do Monachium pociągiem i już na dworcu tonie w tłumie ludzi zjeżdżających na święto piwa, które nie ma sobie równych na świecie. Ulicami miasta przeciąga parada, a na dawnych błoniach chmielowy napój leje się strumieniami w ogromnych i jeszcze większych namiotach, przy dźwiękach bawarskiej muzyki. Robert przeprowadza na miejscu krótką sondę uliczną, kręci się na karuzeli i na diabelskim młynie, przygląda się tradycyjnym bawarskim strojom oraz degustuje. Menu
Podróż po „Wyspie kóz” rozpoczyna się od spotkania w wulkanicznym krajobrazie z dzikimi kozami i osłami oraz od degustacji owoców dziko rosnącej opuncji figowej. Kolejne czworonogi – wielbłądy i lemury – już bardziej udomowione, oglądamy, doimy i karmimy w parku zoologicznym w La Lajita. Z miasta Morro Jable ruszamy szlakiem niemieckiego inżyniera Gustava Wintera, który na niedostępnym odludziu zbudował tajemniczą willę (jak twierdzą wtajemniczeni – punkt przerzutu hitlerowskich zbrodniarzy wojennych do Ameryki Południowej). Mniej zagadkowo prezentują się kulinaria wyspy: zupa rybna rozrabiana z mąką gofio, smażona ośmiornica, przekąski w barze tapas czy gotowana biała ryba z sosem kolendrowym, w autorskim wykonaniu Roberta Makłowicza.
Z czarnej plaży Ajuy, na której w początkach XV wieku wylądowali chrześcijańscy konkwistadorzy, szlak podróży wiedzie do ulokowanej w górach dawnej stolicy wyspy, Betancurii, i jej kulinarnych skarbów: restauracji przy kościele Santa Maria oraz kozich serów prosto z fermy Pepe e Ysabel. Przyglądamy się uprawie pomidorów, których kwiaty zapylają importowane pszczoły, a w Salinas del Carmen śledzimy proces produkcji morskiej „soli pienistej”. Z karty dań odcinka polecamy klasyczny duet tapas: krewetki z czosnkiem i smażone zielone papryczki (gambas al ajillo, pimientos de padrón), ziemniaki z soli (papas arrugadas), pieczony udziec wieprzowy i wyjątkowo smaczną, królującą na całej Fuerteventurze kozinę.
Ponad 3700 metrów – tyle dzieli wierzchołek uśpionego wulkanu Teide, najwyższego szczytu Hiszpanii, od poziomu morza. Robert Makłowicz pokonuje ten dystans kilkoma skokami, posilając się po drodze w przyjaznym schronisku słynną zupą puchero canario i kozimi serami. Pod szczytem wznosi toast za pomyślność Wysp Kanaryjskich, a na ustawionej ponad chmurami kuchence turystycznej osobiście przyrządza inną wyspiarską specjalność w kategorii zup: Caldo de papas, czyli miejscową kartoflankę. W wiosce La Matanza pod wulkanem Robert bierze udział w tradycyjnym targu bydła, degustuje wino z Teneryfy – zarówno beczkową reservę z renomowanej bodegi, jak i młode wino z przydomowej, dosłownie garażowej winnicy typu guachinche, podawane z megazestawem domowych przekąsek.
Fortuny dawnych właścicieli ziemskich, zakładających na Teneryfie plantacje bananów i winnice, widać do dziś w mieście La Orotava, pełnym rezydencjalnych domów z tamtej epoki. Robert podziwia wnętrza jednego z nich, a w innym, zamienionym na restaurację, kosztuje słynnego Conejo al salmorejo, kanaryjskiego królika w marynacie z oliwy, czosnku, papryki, morskiej soli i pieprzu. Kulinarny szlak prowadzi dalej przez plantację i pakowalnię bananów do kuchni szefa miejscowego stowarzyszenia Slow Food, który częstuje Roberta swoimi autorskimi deserami z bananów. W nadmorskim mieście Puerto de la Cruz Robert odnajduje ślady Agaty Christie, zagląda do wyjątkowo gościnnego baru dla miejscowych oraz własnoręcznie gotuje Pulpo con mojo de aguacate czyli ośmiornicę w sosie z awokado.
Stolica Malty zawdzięcza swoje istnienie inwazji tureckiej w XVI wieku i oblężeniu twierdzy Kawalerów Maltańskich. Od niej więc, donośnym wystrzałem armatnim, rozpoczyna się podróż (w czasie). Odwiedzamy pałac wielkiego mistrza zakonu i dawny szpital La Sacra Infermeria prowadzony przez Rycerzy Szpitalników. Podróż w czasie kończy się w dokach i stoczni remontowej, zasypywanej bombami w czasie II wojny światowej. Całkiem współczesny (i bardzo świeży) jest natomiast tuńczyk złowiony ryb w zatoce Marsaxlokk, w sosie pomidorowym z kaparami, okoń morski oraz spagetti w Palazzo Preca czy maltański napój Kinnie – gazowana oranżada z gorzkich pomarańczy.
Z kilku wysp tworzących maltański archipelag, bliżej poznajemy z Robertem Makłowiczem dwie największe: Maltę i Gozo. Ta druga to cuda nadmorskiej natury i wzniesione ludzką ręką kamienne wspaniałości, takie jak cytadela w stolicy wyspy, mieście Rabat. Na wyspiarskim talerzu lądują sałatka z miejscowym kozim serem, zupa rybna z małżami i penne z sosem z królika. Malta też ma swój Rabat, tuż przy opasanej murami średniowiecznej Mdinie, a w nim słynny bar z wyrabianymi na miejscu ciasteczkami pastizzi ze słonym nadzieniem. Ma również wino, oliwę z doskonałym pieczywem i gościnnych mieszkańców, którzy zapraszają Roberta na domowy obiad.
Nie na Błoniach, lecz na gościnnej Malcie spotykają się dwaj ciekawi świata krakowianie: Robert Makłowicz i ks. Andrzej Augustyński, założyciel stowarzyszenia dobroczynnego Siemacha, pomagającego młodym ludziom; prywatnie wielki Malty znawca, miłośnik i częsty na niej gość. W planie wspólnej podróży jest Mosta ze swoją wielką kościelną kopułą i jej „bombową” historią. Jest rejs jachtem wokół wyspy, śladami niezwykłego człowieka, którego łódź rozbiła się u jej brzegów. Jest również kilka ważnych miejscowych pozycji kulinarnych: królik, pierożki ravjul, wołowina braggioli oraz spagetti marinara na sposób tradycyjny – jako danie rybne bez parmezanu, oczywiście!
Robert Makłowicz wybrał się w świąteczną podróż do miejscowości Dziemiany na Kaszubach. Tutaj Wielkanoc ma nieco inny wymiar niż w pozostałych częściach Polski. W tamtejszej Chacie Kaszubskiej Koło Gospodyń Wiejskich urządza doroczny konkurs bab wielkanocnych. Panie prezentują swoje wypieki, śpiewają i częstują gości czym chata bogata.
W stolicy stanu i wyspy Penang Robert Makłowicz spotyka się z polskim ambasadorem w Malezji, sprawcą tej dalekowschodniej podróży. Wspólna kolacja w ulicznej jadłodajni jest wstępem do poznawania historycznych i kulinarnych atrakcji tej dawnej brytyjskiej kolonii. Oglądamy jej pierwsze umocnienia, Fort Cornwallis, poznajemy postać kapitana Francisa Lighta z Kompanii Wschodnioindyjskiej, a na dawnym cmentarzu chrześcijańskim odnajdujemy polski grób. Street of Harmony to ulica, przy której stoi trzynaście świątyń różnych wyznań, a Jetty Lee to dawna wioska rybacka: domy na palach wzdłuż wchodzącego w morze drewnianego molo. W karcie dań odcinka wołowina po chińsku w sosie ostrygowym, muzułmańska kuchnia z północnych Indii, smażone na chrupko banany i chińskie ciastka na deser.
Mieszkańcy Kuala Lumpur chętnie skracają nazwę miasta do samych inicjałów i w tych dwu literach streszczają całą jego wielkość i nowoczesność. Nad lasem wieżowców górują dwa najwyższe drapacze chmur: bliźniacze wieże Petronas Towers i wieża telewizyjna KL Tower. Robert podziwia miasto z 86. piętra Petronas i równie wysoko ocenia jakość dań podawanych w obrotowej restauracji na szczycie drugiej z wież. Szef kuchni Ismail gotuje dla niego w swojej restauracji specjały ze wschodniego wybrzeża, a sam Robert, w futurystycznej rządowej dzielnicy Putrajaya, przyrządza malajskie curry z baraniny.
Z malezyjskiej stolicy szlak podróży prowadzi na północ, w góry Cameron Highlands. Słyną one z niższych niż gdzie indziej temperatur, upraw warzyw oraz malowniczych pól herbacianych. Robert Makłowicz zagłębia się w temat herbaty teoretycznie oraz praktycznie, asystuje też przy zbiorach herbacianych liści, by wreszcie wśród krzewów camellia assamica przyrządzić sałatkę z makaronem ryżowym. Odwiedza górski targ uliczny, plantację wodnego szpinaku oraz świątynię taoistyczną. Podziwia ceremonialny chiński taniec lwów. Zjeżdża na nizinę do miasta Ipoh, gdzie degustuje miejscowe przysmaki: kurze łapki, kiełki sojowe z gleby wapiennej oraz kurczaka Nga Choi Kai z płaskim makaronem ryżowym.
Największa i zdaniem wielu najpiękniejsza w południowo-wschodniej Azji buddyjska świątynia Kek Lok Si jest jedną z najbardziej efektownych wizytówek malezyjskiej wyspy Penang, zamieszkanej przez Malajów, Chińczyków, Hindusów i Tajów. Równie różnorodna jest miejscowa fauna i flora – egzotyczne motyle, przyprawy i tropikalne owoce. Galangal, kurkuma czy tamarynda prosto z ogrodu grają główne role podczas gotowania słynnej zupy Assam Laksa, a na plantacji owocowej oglądamy w ich naturalnym środowisku takie zamorskie smaczności jak ananas, maracuja, karunda czy indyjskie jabłka wodne. Jest też przegląd pikantnych specjałów kuchni tajskiej oraz danie główne odcinka, Sour Fish Curry, które Robert gotuje na rajskiej plaży.
Malezyjczycy to niekoniecznie Malajowie. Oprócz tych ostatnich licznie reprezentowani są w Malezji zwłaszcza Chińczycy i Hindusi, stąd tak bogata i różnorodna oferta restauracji i ulicznych jadłodajni Kuala Lumpur. Od kolonialnej oraz niepodległej historii miasta Robert przechodzi wprost do dzielnicy indyjskiej, gdzie robi zakupy warzywne, a następnie gotuje na ulicy wegetariańskie curry z zielonych bananów. Dodatkowych wrażeń smakowych szuka w barze samoobsługowym, gdzie parzą również malajsko-indyjski czaj, czyli słodką herbatę z mlekiem. Po Little India czas na Chinatown – tłoczne o każdej porze dnia, ale najciekawsze i najsmaczniejsze po zmroku.
Sułtanat, Portugalczycy, Holendrzy, Brytyjczycy, dzisiejsza Malezja – tak w skrócie wygląda historia miasta Malakka położonego nad strategiczną przez wieki cieśniną o tej samej nazwie. Robert odnajduje ślady byłych kolonizatorów; trafia też do Chinatown, gdzie poznaje bardzo ważną pod względem kulinarnym kulturę zasymilowanych malezyjskich Chińczyków, znaną jako Baba-Nyonya. Zainspirowany smakami w restauracji Big Nyonya wybiera przepis z tego samego repertuaru i przyrządza krewetki w sosie słodko-pikantno-kwaśnym. Paletę kulinarną odcinka uzupełniają ryż smażony z ananasem i holenderskie bułeczki w dawnym domu holenderskiego celnika portowego.
Podróż ze śląskim finałem rozpoczyna się w morawskim Štramberku, tyleż małym, co wdzięcznym, słynącym ze średniowiecznej wieży o nazwie Trúba i… słodkich uszu. Tuż obok, w Kopřivnicach, w muzeum Tatry, Robert Makłowicz udowadnia, że jest nie tylko krytykiem kulinarnym, ale również miłośnikiem dawnej motoryzacji. Przez Nový Jičín, z jego tradycjami kapelusznictwa, jedziemy do pałacu w Kuninie i na zamek w Hukvaldach. Nad rzeczką Ostravicą odnajdujemy przedsmak Śląska pod postacią królika w śliwowicy. W Ostrawie, wolnej od dymów i pyłów, zaglądamy do wielkiego pieca zabytkowej Huty Rudolf i do… wnętrza podwodnego statku Nautilus kapitana Nemo. W menu odcinka ponadto – szaszłyk na szabli górniczej i kotlety wieprzowe w sosie sardelowym.
Rožnov pod Radhoštěm w Beskidach to miejsce znane z tradycji kultury wołoskich pasterzy, którzy migrując wzdłuż Karpat dotarli również na Morawy. Robert zagląda do dawnej kuźni i młyna, a w karczmie odnajduje smaki znane również na Podhalu: haluszki, bryndzę, żentycę, kwaśnicę czy bundz. Szlak podróży prowadzi w doliny – przez destylarnię owoców w Vizovicach i Zlin, miasto zbudowane niemal od nowa w duchu modernizmu 20-lecia międzywojennego przez miejscowego wizjonera, magnata branży obuwniczej. Placki kartoflane z suchego chleba zamiast ziemniaków to znów specjalność górska, podobnie jak wody lecznicze uzdrowiska Luhačovice; na talerzu melduje się tam wołowy karabaček i karp z grilla. Na koniec piwo… do kąpieli.
Quebecką Metropolię dobrze widać z Góry Królewskiej, od której wzięła nazwę. Dobrze widać ją też z brzegów rzeki Świętego Wawrzyńca, bo miasto leży na wyspie. Robert Makłowicz opowiada o francuskiej kolonii, która nawet po przejściu pod panowanie brytyjskie pozostała francuskojęzyczna i katolicka, o czym świadczy monumentalne Oratorium Św. Józefa, cel miejscowych pielgrzymek. Odwiedzamy Stary Montreal, historyczną część miasta, i jego główne place, otwarty dla wszystkich tor Formuły 1 i stadion olimpijski, na którym w 1976 roku triumfowało wielu polskich sportowców. Z karty montrealskich dań wybieramy wędzoną wołowinę po żydowsku na gorąco, kiełbaski aromatyzowane syropem klonowym z purée jabłkowo-ziemniaczanym oraz miecznika i homary – podane na kolację u polskiej rodziny mieszkającej w Quebecu.
Nie ma chyba produktu kulinarnego bardziej symbolicznego dla Quebecu i całej Kanady niż syrop klonowy. Razem z krakowskim podróżnikiem poznajemy dawne metody wyrobu syropu z soku drzew klonowych w tradycyjnej cabane a sucre. Podglądamy też jego przemysłową produkcję w największej na świecie wytwórni klonowej słodkości. Robert bierze na ząb miejscowe dania z dodatkiem syropu klonowego. Porównuje smakowo dwie wersje słynnego quebeckiego dania „poutine”: z serem w barze szybkiej obsługi oraz z foie-gras na kaczej i gęsiej fermie. Próbuje kilku innych przysmaków z kaczki, która jest prawdziwą miejscową namiętnością. Sam również przygotowuje potrawę z kaczego mięsa: magret de canard – francuski klasyk w wersji z Quebecu, naturalnie z dodatkiem syropu klonowego!
Marché Jean-Talon, targ miejski w Montrealu, daje pojęcie o tym, co uprawia się na polach i w sadach Quebecu. Tropem dorodnych owoców podróżnik–smakosz rusza na quebecką wieś. W Hemmingford poznaje wielką tamtejszą specjalność: cydr lodowy wyrabiany z przemarzniętych jabłek, zrywanych z drzew dopiero zimą. Słodki trunek w wykwintnej wersji rocznikowej. Miasteczko Knowlton gości festyn kulinarny, Robert odnajduje tam miejscowe octy balsamiczne, a w starej oberży próbuje lokalnych rzysmaków z kaczki. W opactwie benedyktyńskim Saint-Benoit-du-Lac można kupić wytwarzane przez mnichów sery i przetwory owocowe. a w Domaine des Salamandres jeszcze jeden quebecki specjał w płynie – poiré de glace czyli cydr lodowy z gruszek.
Położony na szerokości geograficznej północnych Włoch Quebec ma klimat o wiele chłodniejszy. Mimo to jest tu jednak wiele winnic i dobrych win. Robert Makłowicz ogląda miejscowe uprawy winorośli i poznaje metody ich ochrony przed mrozem. Wyspa Orleańska pod miastem Quebec to raj dla smakoszy: jest znana ze swoich naturalnych upraw i hodowli. Robert degustuje wyroby tradycyjnej serowarni, wśród nich najstarszy ser produkowany w Ameryce Północnej. Na drugim końcu wyspy wystawia wysoką ocenę octom balsamicznym, wytwarzanym z… czarnych porzeczek. Inne quebeckie jagody zasługujące na uwagę to żurawiny. Są tu dwa razy większe od naszych dzikich żurawin i kilka razy ważniejsze w tutejszej kuchni. W formie suszonej są dodatkiem do klopsików. które Robert przyrządza w winnicy Ste-Petronille na Wyspie Orleańskiej.
W Dolnym Mieście, najstarszej części stolicy prowincji Quebec noszącej tę samą co ona nazwę, bez trudu można odnaleźć zabytki z czasów Króla Słońce, Ludwika XIV oraz jego popiersie na Place Royale. Górne Miasto jest nowsze i położone dużo wyżej – na szczęście pomyślano o kolejce linowej. Wysiada się z niej wprost przed bajkowym hotelem Château Frontenac, architektoniczną ikoną miasta. Robert Makłowicz zagląda do tamtejszej restauracji, gdzie próbuje miejscowych wędlin i serów. Kulinarny ciąg dalszy następuje pod brytyjską cytadelą, gdzie poznajemy autorski przepis Roberta na rybne ceviche z soli i smażone przegrzebki. Kolejne etapy smakowej podróży to mała piekarnia z tradycyjnymi bagietkami oraz – już po zmierzchu – restauracja, do której wolno przynieść (za darmo) własne wino.
Kto w dzisiejszej Kanadzie może legalnie polować na wieloryby? Tylko Inuici (zwani dawniej Eskimosami), pierwotni mieszkańcy północnych obszarów kontynentu. Wszyscy inni mogą zgodnie z prawem oglądać te olbrzymie ssaki z pokładu łodzi, np. w słonym estuarium rzeki Św. Wawrzyńca. Rejs Roberta kończy się sukcesem: kamera upolowała kilka waleni karłowatych. Czas na gotowanie – bynajmniej nie waleni. Dziki ryż, który znamy dzięki północno-amerykańskim Indianom, prowadzi Roberta do tej drugiej z „pierwszych nacji” Kanady. Konkretnie do zrekonstruowanej wioski Huronów oraz pochodzącego z plemienia Algonkinów szefa kuchni, który częstuje go przysmakami znad ogniska i z rusztu. Ponadto w indiańskim menu: dynie, pasztet z jelenia i mięso bizona.
Nazwa Porto Cervo wywołuje dreszcz emocji wśród osób znających najbardziej ekskluzywne adresy nad Morzem Śródziemnym. Kurort założony w latach 60. przez księcia Karima Agę Khana jest atrakcyjny nawet po sezonie. Robert zagląda w najciekawsze miejsca: również do kuchni miejscowego szefa, który przyrządza dla niego pierożki z ricottą i peccorino, szafranem i tymiankiem.
Poławiacze koralu upodobali sobie wody Sardynii – zwłaszcza zatoki wokół miasta Alghero – już w czasach antycznych. Robert idzie tropem Katalończyków, którzy dominowali na wyspie przez 400 lat; odnajduje wpływy ich kultury w miejscowym języku oraz kuchni – jej przykładem są tuńczyk czy też langusta po katalońsku z kieliszkiem chardonnay.
Wapienne góry Supramonte w regionie Barbagia były przez wieki schronieniem dla sardyńskich pasterzy oraz… osławionych bandytów. Robert podziwia cuda natury i posila się w pasterskiej leśnej kuchni. A w miasteczku Mamoiada czeka na niego najsłynniejszy wśród smakoszy sardyński produkt: „żywy” ser casu marzu z larwami much…
Krajobraz Sardynii zdobią nuraghi, prehistoryczne budowle z bloków kamiennych, jest ich na wyspie kilkaset. Skok z antyku do współczesności jest pouczający i smaczny: w 200-letnim „zaledwie” domostwie pani Eleny Rosy Robert próbuje ciasteczek pistiddu. Kolejny tutejszy przysmak to bottarga – suszona ikra cefala.
Stara Hawana, a w niej artyści, muzyka, domino, rumba i… tłumy turystów. To głównie dla nich parzy się kawę w kawiarniach, leje się rum i piwo w ulicznych barach, smaży ryby i przyrządza staroświeckie koktajle z krewetek w restauracjach. Robert gotuje m.in. ryż z kurczakiem po kubańsku.
Robert Makłowicz zwiedza Kubę. Zatrzymujemy się w kolonialnym mieście Camagüey (na liście UNESCO), w miasteczku Cascorro i bezimiennej wsi przy drodze, gdzie w gościnnym domostwie Robert gotuje arcykubańskie danie arroz congris czyli ryż z fasolą. Podglądamy ręczny wyrób kapeluszy z kory drzewa, zajeżdżamy na plantację trzciny cukrowej. U celu podróży nagroda: słynna fabryka rumu – z degustacją, rzecz jasna.
Hemingway mieszkał na Kubie ponad 30 lat. Wyjątkowo ukochał to miejsce, dlatego warto spojrzeć na nie jego oczami. Gdyby chcieć nakręcić film o wszystkich ulubionych knajpach Hemingwaya, byłby on wyjątkowo długi...
W tym odcinku Robert zwiedza okolice Sierra Maestra. W tych górach Fidel Castro wraz ze swoimi towarzyszami ukrywał się przez blisko trzy lata, żeby potem zdobyć całą wyspę...
Na „wyspie jak wulkan gorącej” pięknych plaż jest mnóstwo. Śniadanie można zjeść w bufecie, albo… w altanie na plaży. Potem trzeba wyruszyć w rejs łodzią motorową, zanurkować na rafie koralowej i popatrzeć na delfiny. W drodze powrotnej obiad z owoców morza na pokładzie. Na kolację pieczony prosiak, Moros y Cristianos czyli fasola z ryżem oraz placki z zielonych bananów.
Tytułowy jubileusz to 1000-lecie węgierskiej ojczyzny nad Dunajem i Cisą, które hucznie świętowano w Budapeszcie pod koniec XIX wieku. Z tej okazji stolica wzbogaciła się m.in. o nowy gmach Parlamentu, monumentalny Plac Bohaterów, nowoczesne hale targowe, czy linię metra – pierwszą w kontynentalnej części Europy. Robert Makłowicz podąża szlakiem millenijnych atrakcji, które przetrwały do dzisiaj w znakomitej formie.
Na północ od stolicy Węgier najdłuższa rzeka zachodniej Europy tworzy malownicze zakole. Dunajski brzeg w tej okolicy zdobią takie perły jak kameralne miasteczko Szentendre, wyniosły Visegrád czy monumentalny Esztergom. W tym pierwszym warto odwiedzić muzeum marcepanu i zjeść klasycznego langosza, w drugim rzucić okiem na zamek, który w średniowieczu gościł protoplastów Trójkąta Wyszehradzkiego.
Panorama obu brzegów Dunaju z Góry Gellerta pięknie obrazuje genezę miasta, utworzonego z górzystej Budy i nizinnego, płaskiego Pesztu. Wędrówkę po świetnych adresach kulinarnych Robert rozpoczyna w Budzie. W modnym Bock Vendéglő próbuje tradycyjnej zupy rybnej halaszle, a w ogrodach pod Zamkiem Królewskim gotuje arcywęgierski paprykarz z suma z łazankami z serem.
Trasa podróży przez południową Chorwację prowadzi z półwyspu Pelješac aż za Dubrovnik, do mniej turystycznego regionu Konavle. Robert Makłowicz odwiedza wioskę Lovište, gdzie uczył się podstaw dalmatyńskiej kuchni. Prosto z morza na stół trafiają langusty i ryba zębacz.
Lastovo, jedna z najdalej na zachód położonych wysp Dalmacji, była w czasach Jugosławii bazą marynarki wojennej. Do dziś pozostały na niej wykute w skałach tunele, w których cumowały kutry rakietowe i okręty podwodne. W kameralnej stolicy wyspy, noszącej jej nazwę, Robert podziwia architekturę z czasów Republiki Dubrownickiej i słynne lastowskie „fumari” czyli ozdobne kominy. Na wyspie Mljet, w dużej części objętej rezerwatem przyrody, Robert gotuje ośmiornicę na czerwono, miejscowy odpowiednik „naszej chłopskiej miski kaszy z okrasą”.
W tym odcinku Robert zwiedza Czarnogórę. Kotor, Prcanj, Tivat, Gornja Lastova i Perast to miejscowości, które odwiedzimy, podróżując wokół słynnej Boki, czyli Zatoki Kotorskiej, która należała kiedyś do Republiki Weneckiej...
Głównym miastem Słonecznego Wybrzeża jest Malaga od niej rozpoczyna się ta andaluzyjska podróż. Dom rodzinny Pabla Picassa, jego muzeum, zabytki rzymskie i piękna architektura nowożytna to propozycje dla ducha. Jest też solidna oferta dla ciała: Robert odwiedza miejski targ, delikatesy, próbuje wina Malaga i dań miejscowej kuchni w tradycyjnej restauracji El Pimpi: z ryb, ośmiornicy i wieprzowiny
Niedaleko przylądka Trafalgar leży miasto Barbate, już w czasach antycznych znane z połowów tuńczyków. Robert odwiedza przetwórnię rybną, w której tuńczyki przygotowuje się do zastosowań kulinarnych...
W podróż do Sewilli Robert Makłowicz wyrusza z Grazalemy, górskiego pueblo blanco, mniejszego i mniej znanego niż pobliska Ronda, a podobnie urzekającego. Kolejny przystanek to gaj oliwny i profesjonalna degustacja złotego oleju...
Splendor starej Kordoby zapowiada już prowadzący do niej rzymski most ponad Gwadalkiwirem, najważniejszą rzeką Andaluzji. La Mezquita, La Judería – tych miejsc w Kordobie nie wolno ominąć. Trzeba też zajrzeć na ozdobne dziedzińce domów biorących udział w konkursie na najpiękniejsze patio. Co się jada w Kordobie?
W tym odcinku Robert Makłowicz podróżuje po andaluzyjskiej prowincji Grenadzie. Pierwsze odwiedzane miejsce to Pampaneira, pięknie położone górskie miasteczko z przemyślnym systemem wodociągów, stworzonym jeszcze przez Maurów...
Podróżując brzegiem Bałtyku Robert Makłowicz odwiedza uniwersytecki Rostock i zagląda do portowej tawerny „Pod Kogą”. Kolejnym punktem wyprawy jest Rugia, która słynie z uzdrowisk i świeżych ryb dostarczanych wprost z kutrów do portowych barów i restauracji. Północny kraniec Rugii to Kap Arkona, dawne grodzisko słowiańskie i miejsce kultu Świętowita.
„Królowa Hanzy”, stolica związku miast handlowych – to już przeszłość Lubeki, choć wiele bezcennych średniowiecznych zabytków ocalało z ostatniej wojny. Robert Makłowicz wyjaśnia, co łączy jeden z nich z… wampirem Nosferatu, przechadza się śladami trzech lubeckich noblistów i bierze udział w ludowym festynie na rynku jako konsument rybnych kanapek.
Czy kombajn ziemniaczany może być elementem scenerii romantycznej i inspirować odniesienia do literatury Güntera Grassa? Ależ tak. Robert Makłowicz udowadnia to, asystując przy zmechanizowanych wykopkach w podhamburskiej wsi, skąd kartofle trafiają na stoły metropolii. Największym wyborem ziemniaczanych dań może się poszczycić restauracja – nomen omen – Kartoffelkeller.
Freie Hansestadt Bremen, czyli wolne miasto hanzeatyckie taką dumną oficjalną nazwę nosi do dziś miasto nad Wezerą, której w średniowieczu zawdzięczało dostęp do Morza Północnego i płynące z morskiego handlu zyski. Z jakich specjałów słynie Brema?
Wszystkie drogi w górach Sierra Nevada (a jest tylko jedna: malownicza droga nr 395) prowadzą do Pradollano miasta zbudowanego od podstaw w latach 60 - tych. Miejscowe wędliny, sałatka z tuńczyka i pieczonej papryki czy krokiety z szynką można potraktować jako przystawki przed daniem głównym, które Robert przyrządza własnoręcznie, a jest to Tortilla de Sacromonte z wieprzowymi podrobami.
Fragment wybrzeża Morza Śródziemnego położony na południe od masywu Sierra Nevada nosi nazwę Costa Tropical. Zgodnie z tą nazwą, miejscowa nizina jest idealnym terenem do upraw owoców tropikalnych. W tamtejszych ogrodach rosną m.in.: mango, awokado, chirimoya, liczi, kumkwata czy limonkwaty, a wśród specjałów regionu wymienia się trzcinę cukrową i rum.
Otoczona górami i pustyniami Almería na tle innych regionów Hiszpanii wydaje się wciąż nieodkryta. A warto tu przyjechać, choć to statystycznie najgorętsze miejsce w Europie ze średnią temperaturą w roku powyżej 19°C. Samo miasto kusi zabytkami starymi (arabska Alcazaba), nowszymi (katedra obronna) i najnowszymi (portowa rampa kolejowa ze szkoły Eiffela czy podziemne schrony z czasów Wojny Domowej). Jest tu też elegancka aleja Paseo de Almería, piękny targ spożywczy i aleja gwiazd filmowych – światowego formatu. Filmowy trop prowadzi nas do Muzeum Kina (a tam, nieoczekiwanie… John Lennon i jego muzyczna wanna) oraz do Fortu Bravo. To miasteczko z Dzikiego Zachodu, zbudowane na potrzeby kinematografii, w którym swoje spaghetti-westerny kręcił Sergio Leone. A co w almeryjskim menu? Polędwiczki wieprzowe po kowbojsku, suszone sardele, ryby panierowane oraz danie wybitnie miejscowe – La Cuajadera.
Murcia potrafi zaskoczyć. W kasynie nie ma ruletki, za to można tam zaliczyć szybki kurs historii architektury, a Plaza de las Flores, czyli Plac Kwiatowy, znany jest nie z kwiatów, ale z wybornych tapas. Z jakich specjałów kulinarnych słynie miasto i region?
Kiedy mam depresję i mało czasu, jadę do Bańskiej Szczawnicy – zwierza się Robert. Miasto położone jest tylko 150 km od polskiej granicy, a mało kto w Polsce o nim słyszał. Osada w kotlinie wśród Szczawnickich Wierchów wyrosła w średniowieczu jako ośrodek górniczy. Co tu wydobywano? Srebro i złoto! Ślady dawnego bogactwa widać do dziś. Do dzisiaj też można oglądać podziemne sztolnie, których setki kilometrów wydrążono pod samym miastem i w jego okolicy, oraz genialny XVIII-wieczny kaskadowy system sztucznych stawów, które generowały niezbędną do funkcjonowania kopalni energię wodną. A tropy kulinarne? Comber z sarny, tort Urpiner pieczony z miejscowym ciemnym piwem czy rzetelna kapustová polievka, w sam raz dla górnika. Prawdziwą ucztą może być też kolacja w… ośrodku narciarskim, położonym kilka kilometrów za miastem. Szefem kuchni jest tam Lubomir Herko – ścisła czołówka słowackiej sztuki kulinarnej.
Wizytę w podtatrzańskim Liptowie Robert zaczyna od spotkania z konsulem honorowym RP w Liptowskim Mikulaszu. Dobrze wiedzieć, że w razie kłopotów (przejedzenia?) można liczyć na pomoc polskiej placówki. A na poważnie – konsul potwierdza tezę Roberta, że przez ostatnie dwie dekady słowacka gastronomia poczyniła wielkie postępy. Góra Chopok może być atrakcyjna nawet w czasie zadymki śnieżnej, bo zamiast jeździć na nartach można tam zjeść np. gulasz segedyński nowej restauracji na samym szczycie. A po nartach? Największy w tej części Europy aquapark pod Liptowskim Mikulaszem czy baseny termalne w Beszeniowej (nie do wiary, że 20 lat temu była tam tylko jama w ziemi z gorącą wodą). Kolejne atrakcje kulinarne to liptowska sałatka z oscypkiem i korbaczikiem – sery to tutejsza specjalność – drobi czyli kiełbaski z ziemniaków, szulki z makiem, baranina ze strapaczką czy haluszki z bryndzą i skwarkami, przyrządzane przez autentyczną liptowską gospodynię z Partizánskiej Ľupčy.
Objazd sycylijskiej metropolii rozpoczyna się w Monreale, na skraju żyznej niziny zwanej „Złotą Muszlą”. Na wschód od miasta kameralne Cefalù pod wielką skałą, gdzie smakujemy m.in. karczochy smażone w cieście. Ponadto na talerzu grillowane nadziewane sarde a beccafico oraz caponata z bakłażanów.
Po obiecane w tytule wiktuały Robert wyrusza z Palermo. Tytułowy cukier odnajduje pod postacią kolorowych owoców frutta martorana zrobionych z marcepanu. A sól...
Z jakich słodkości słynie miasto Noto? Jak czekolada trafiła do Modiki? Na te i inne pytania odpowiada Robert Makłowicz w czasie podróży, która prowadzi z Selinuntu, do Scicli i dalej do winiarskiej Avoli. Przepis dnia: buccatini con broccoli alla siciliana czyli makaron z kalafiorem po sycylijsku.
Największy czynny wulkan w Europie wybucha słabiej i silniej dość często, a potoki lawy niszczą ludzkie mienie. Mimo to w miasteczkach i wioskach pod Etną kwitnie życie. Robert wyjaśnia ten stan rzeczy odwiedzając winnicę w apelacji DOC Etna i sam rzuca wyzwanie dymiącej górze – na jej stokach gotuje bez trwogi involtini di pesce spada czyli roladki z włócznika. Podróżnik spod Wawelu zjeżdża nad Morze Jońskie, podziwia nierealne piękno Taorminy i zatrzymuje się w Syrakuzach, mieście genialnego Archimedesa, ale też Platona i Ajschylosa, który wystawiał swoje sztuki w zachowanym do dziś starogreckim teatrze. Czerpiąc natchnienie ze Źródła Aretuzy Robert opiewa prozą makaron w folii Pasta a Cartocio i odkrywa, jak starożytni wyrabiali papirus.
Robert odwiedza największe miasto Republiki Serbskiej, jednej z dwóch głównych części składowych kraju o nazwie Bośnia i Hercegowina. Trudne dzieje tych ziem znają prawie wszyscy. Nie wszyscy jednak znają dawną twierdzę turecką nad rzeką Vrbas i działającą tam restaurację. Mało kto w Polsce wie, gdzie w Banja Luce można zjeść najlepsze čevapi i jak się je robi. Niewielu z nas widziało wsie na przedgórzu dynarskim, wodospady na rzece Krupa i tradycyjną serbską ceremonię pod nazwą „Slava”. Czy ktoś wie, gdzie i jak wyrabiają swój tradycyjny ser banjaluccy trapiści, znani też jako doskonali piwowarzy? Na liście nieoczywistości również sarma, pita i drobiowe ražniči.
Arcyksiążę Franciszek Ferdynand spędził swoją ostatnią noc w Ilidży. Spod hotelu Austria, w którym nocował, Robert wyrusza do centrum Sarajewa, modyfikując jednak marszrutę arcyksięcia. Próbuje najlepszych (jak mówią) čavapów w mieście, podgląda pracę rzemieślników w uliczkach Baščaršii, nie przeszkadza wiernym w meczecie, porównuje poziom słodkości tureckiej baklavy, wiedeńskiego tortu Sachera i miodu kasztanowego. W winnicy nad miastem kosztuje miejscowego wina szampańskiego i gotuje zupę tarhana čorba – niejedyną w trakcie tej podróży. Ślady niedawnej wojny i cmentarze na stadionach, to na szczęście już przeszłość w dzisiejszym Sarajewie.
Droga z Sarajewa do Mostaru, biegnąca wzdłuż Neretwy, to jedna z piękniejszych tras w tej części Europy. Jest atrakcyjna i smaczna, bo ulokowały się przy niej restauracje podające pieczoną na rożnie jagnięcinę.
Leżące w Republice Serbskiej miasto, ma wszystko, czego mu potrzeba do szczęścia: centralny plac targowy ocieniony 100-letnimi platanami, sielską rzekę Trebisznicę i zabytkowy most, fragment dawnej tureckiej dzielnicy oraz świętą dla Serbów cerkiew na wzgórzu. Robert Makłowicz odnajduje tam również winnicę cesarską oraz wyśmienitego pstrąga.
Zanim przełom rzeki Sutjeski stał się w powojennej Jugosławii parkiem narodowym, ta górska okolica zasłynęła jako sceneria zwycięskiej bitwy partyzantów Broza-Tito z siłami koalicji faszystowskiej. Robert wspina się pod monumentalny pomnik partyzantów i odwiedza muzeum bitwy, zdewastowane w czasie ostatniej wojny domowej. Górskie lasy dostarczają dzikiego czosnku do sałatek czy mięsa kozic na gulasz, który gotują dla Roberta miejscowe kucharki. Sutjeska wpada do Driny, a ta przepływa pod tytułowym mostem w Viszegradzie z powieści Ivo Andricia. Najnowszym fragmentem miasta jest niezwykły Andrićgrad, stworzony przez reżysera Emira Kusturicę. Tam, jak i w innych miejscach nad Driną, również dobrze karmią: smażone ryby, zupa rybna, nadziewane papryki, pieczone mięso.
Katedra św. Szczepana i Krypta Kapucynów, w której złożono doczesne szczątki cesarzy z rodu Habsburgów, stanowią początek podróży po Wiedniu, pełnym splendoru i majestatu, o który w swoim czasie zadbali spoczywający dziś u kapucynów władcy. Robert Makłowicz odwiedza Hofburg, a w nim prywatne apartamenty Franciszka Józefa i… salę gimnastyczną cesarzowej Sissi. Zagląda na Ring i Naschmarkt, połączenie miejskiego targu z błogim życiem barowo-kawiarnianym. Posila się w słynnych wiedeńskich lokalach: cesarska sztuka mięsa u Plachutty, golonka w gospodzie Schweitzerhaus na Praterze, strudel w Café Sperl i historyczny nihilizm w Café Museum. Na deser opatentowane lody z morelami u Tichy’ego i refleksje polskie wokół Odsieczy Wiedeńskiej na wzgórzu Kahlenberg.
Co łączy gmach wiedeńskiej opery z klęską Austriaków w bitwie pod Sadową? Gdzie sprzedają najlepsze kiełbaski z ulicznej budki? Jak ze spalarni śmieci zrobić kolorowe dzieło sztuki? Dlaczego Wiedeń był ślimakową potęgą i jak dziś wraca do dawnej chwały? Na te i inne pytania daje odpowiedź Robert Makłowicz w podróży po współczesnych rewirach stolicy Austrii. Na miejscu sam przyrządza sezonowe risotto ze szparagami i truskawkami w winnicy nad miastem.
Zielona Dolina Dunaju między Wiedniem a Bratysławą to okolica mało u nas znana, a z wielu powodów godna uwagi, pełna atrakcji historycznych, kulinarnych oraz przyrodniczych...
Znana z produkcji doskonałych białych win naddunajska Dolina Wachau ma więcej atutów niż tylko wysokiej próby riesling czy grüner weltliner. Jej główne miasto, Krems, to prawdziwa perła architektury. Statkiem po Dunaju warto popłynąć do Dürnstein i zobaczyć m.in. twierdzę, której więźniem był Ryszard Lwie Serce. Zamek Aggstein oferuje widoki zdolne natchnąć poetycko nie tylko romantyków, a cała okolica poza wszystkim zaprasza do stołu. Skosztować można pieczoną cielęcą głowę, zupę rieslingową oraz sandacza z kaszanką smażonego na klarowanym maśle.
Wschodnie Podole i jego główne miasto Winnica, które wbrew swojej nazwie ma niewiele wspólnego z uprawą winorośli. Leży nad rzeką Boh, która ma niewiele wspólnego z naszą rzeką Bug. Robert wyjaśnia te zagadki i przypomina historyczne spotkanie w Winnicy marszałka Józefa Piłsudskiego i Symona Petlury w roku 1920. Na miejskim targu znajduje sało – słynną lekko wędzoną dojrzewającą słoninę, wielki wybór kiszonek oraz przekąsek do piwa i mocniejszych trunków. W pobliskim Bruiłowie odnajdujemy echa artystycznych inspiracji Piotra Czajkowskiego, w podmiejskiej Strzyżawce ruiny Werwolfu – wschodniej kwatery Hitlera, a w samej Winnicy dom-muzeum jednego z pionierów współczesnej chirurgii, Mikołaja Pirogowa. Na winnickim stole m.in.: bliny ziemniaczane z dodatkami, kawior ze szczupaka, karaski i słonina z miodem.
To dość młode, 200-letnie miasto, powołane do życia na wysokim brzegu Morza Czarnego współtworzyli Rosjanie, Francuzi, Ukraińcy, Polacy, Żydzi, Ormianie, Grecy, Bułgarzy, Rumuni… Taka mieszanka etniczna zapewniła Odessie wyjątkowy klimat kulturowy, z którego wynikają też jej tradycje kulinarne. Wspiąwszy się po niemal 200 stopniach legendarnych Schodów Potiomkinowskich, Robert podziwia neoklasyczną odeską architekturę, odnajduje liczne ślady polskie i… siada do stołu. Kawior z bakłażanów, kanapki ze szprotkami i ozorkiem, panierowany sargan i byczki, mięsne pierożki pielmieni, gotowane raki królewskie, koszerny żydowski forszmak i kurzy pipek, czarnomorskie małże, słodkie wareniki z wiśniami czy zielony barszcz – te i inne dania można zjeść w Odessie nie szukając daleko.
Spod domu Adam Mickiewicza w Odessie wyruszamy z Robertem Makłowiczem w drogę do Kijowa. To prawie 500 kilometrów podróży, a przydrożne zajazdy przekonują bogactwem oferty kulinarnej: słynny barszcz ukraiński, domowe kiszonki, marynowany leszcz, słonina sało, śledzie korzenne, pierogi z podrobami... Na miejscu Robert własnoręcznie przyrządza panierowaną dynię w sosie pomidorowym.
Wizytę w Kijowie zaczynamy od wędrówki szlakiem jego chrześcijańskiej średniowiecznej historii. Stojąc przed cerkwią św. Michała ze złotymi kopułami, przed Kijowską Sofią, nazwaną tak na cześć bizantyjskiej świątyni Mądrości Bożej, czy przed wspaniałą Ławrą Pieczerską – łatwo zrozumieć, dlaczego to miasto uważane jest za kolebkę całej Rusi. Na Placu Sofijskim wspominamy Chmielnickiego, a pod Złotą Bramą – Bolesława Chrobrego i Jarosława Mądrego. Na śniadanie połączone z lunchem jemy szakszukę i jaja a la Benedykt, na obiad nad Dnieprem kotleciki ze szczupaka i sandacza, a na kolację pasztet z wątróbek na złotych bułkach i najlepszy w całym Kijowie barszcz ukraiński podawany w główce kapusty.
Bohaterski Majdan Niezależności, imponujący choć socrealistyczny Chreszczatyk, XIX-wieczna hala targowa Bessarabka, Andrzejowski Zjazd (ulica artystów) z domem Bułhakowa czy żywiołowy Plac Kontraktowy – to obowiązkowe punkty kijowskiego programu. W menu: „lwowskie placki”, słynne tatarskie pierogi „czeburek” oraz baranina w gruzińskim lawaszu.
Robert Makłowicz prowadzi nas do Fortu Santiago – pierwszej budowli jaką wznieśli w Manili Hiszpanie – znajdującego się w dzisiejszej dzielnicy Intramuros. Po Hiszpanach władcami Filipin zostali na początku XX wieku Amerykanie. Pozostały po nich wszechobecne angielskie słowa oraz dania typu mięso w bułce. Manilskie menu Roberta jest dużo ciekawsze: kare - kare z ogonów wołowych duszonych w sosie z orzeszków ziemnych, golonka i podroby wieprzowe, chicken barbecue, kwaśna tamaryndowa zupa sinigang, zupa z płetwy rekina oraz morski ogórek czyli trepang.
Pieczony prosiak o siódmej rano? W Manili jak najbardziej. Objazd atrakcyjnych dzielnic filipińskiej metropolii zaczynamy od spotkania z wieprzowiną z rożna, a dalej jest jeszcze ciekawiej. Gotowane kacze jajo z 2 - tygodniowym zarodkiem o nazwie balut to specjał dla wielu przyjezdnych trudny do przełknięcia. Bardzo popularne w całym kraju adobo może odstraszyć chyba tylko wegetarian, bo to marynowane w occie mięso, duszone z czosnkiem, przyprawami i ziołami, które przyrządza dla Roberta mistrzyni filipińskiej kuchni, pani Lilian Borromeo.
