We kunnen er niet omheen: elk taalprogramma met enig zelfrespect moet het hebben over de meest gevreesde der spelfouten: de dt-fout. In de eerste aflevering van ‘Man over woord’ is het al meteen prijs, maar Pieter Embrechts doet het zonder opgeheven vingertje of venijnige tik der liniaal op onze knokkels. Dt-fouten vormen nog steeds een lucratieve afzetmarkt voor de rodebalpenindustrie maar Pieter Embrechts vraagt zich af of dat wel terecht is. Wat gebeurt er onder onze hersenpan wanneer er zich weer zo’n vermaledijde instinker aandient? En hoezeer we die verdomde regeltjes er ook instampen, hoe komt het toch dat we steeds opnieuw diezelfde fouten schrijven of er vlotweg overlezen? Pieter Embrechts ontrafelt het door generaties leerkrachten Nederlands nimmer onthulde geheim der dt-fouten. Onze spelling zal nooit meer dezelfde zijn. Verder verklapt deze eerste aflevering waarom een West-Vlaming in een Limburgse frituur nooit krijgt wat hij heeft besteld, en zien we de eerste episode van een vervolgverhaal over het ABN, misschien wel de grootste taalkruistocht ooit ondernomen in onze contreien. Als klap op de vuurpijl komen we ook te weten waarom het woord ‘pardon’ nooit veraf is wanneer Elio Di Rupo Nederlands praat.
'De Gulp van Hod en Geilige Heest’. Het zijn anno 2011 meer dan ooit gewaagde en zelfs ietwat pijnlijke uitspraken. Toch nemen West-Vlaamse zielenherders ze nog geregeld in de mond. In deze tweede aflevering van ‘Man over woord’ verklaart Pieter Embrechts wat er nu eigenlijk juist aan de hand is met de -h en de -g klank van de West-Vlamingen. Al sinds mensenheugenis vallen West-Vlamingen inderdaad ten prooi aan ‘oongelach omdat hun -h klank niet ‘elemaal ‘and in ‘and gaat met de meer courante uitspraak. Maar alsof dat niet erh henoeh is hebben mensen uit West-Vlaanderen ook nog een probleem met hun -g klank: daar maken ze dan weer een -h van. Opperste verwarring regeert wanneer de West-Vlaming zijn territorium verlaat, en daarom wil Pieter Embrechts nu eindelijk eens weten wat er precies aan de hand is met die typische West-Vlaamse klanken. ‘Man over woord’ trekt een dagje naar zee in het gezelschap van dé expert op het gebied van West-Vlaamse klanken en verzeilt uiteindelijk op de verkiezing van Miss West-Vlaanderen waar zich alweer een ander taalprobleem aandient … Pieter kijkt in deze aflevering ook verder dan de eigen grenzen. Hij vertelt ons waarom we bij een citytrip naar Moskou best een babbeltje in het Nederlands kunnen slaan met de lokale matroesjkas. Die begrijpen ons beter dan we zouden denken. Hij trekt ook naar Limburg, waar zich in de schaduw van de mijntorens een eigen street slang taaltje heeft ontwikkeld. En ‘Man over woord’ doet, met de kundige hulp van Tomas De Soete en Linde Merckpoel, de lange reis over van een woord dat via vele andere talen in het Nederlands is terechtgekomen.
In de nieuwe rubriek ‘Waarom praten die zo raar?’ vist ‘Man over woord’ uit waarom een groep mensen die nochtans Nederlands praat, zo raar klinkt in onze oren. De Hollanders moeten er als eerste aan geloven, en achter hun rare taaltje zitten een paar verrassingen verborgen. Want wat we vandaag Poldernederlands noemen, is niet zomaar een aberratie van onze mooie taal, maar een bewuste keuze van enkele decennia terug. Een keuze gemaakt door ambitieuze vrouwen uit de Randstad. En we blijven nog even langer in Nederland: Pieter Embrechts gaat de uitdaging aan om de Amsterdamse schoffies van ‘De Jeugd Van Tegenwoordig’ te interviewen over hun taalgebruik. Want al valt er in hun teksten al eens een slet of slettin te bespeuren, deze jongens worden alom gerekend tot de meest creatieve gebruikers van het Nederlands anno 2011. Een professor van de Leuvense universiteit legt uit waarom. ‘Man over woord’ onthult ook nu weer één van de grote mysteriën van onze taal: waarom zingen Limburgers? Tenslotte geeft Herman Decroo, gevierd bedenker van Decrooïsmen, zijn favoriete woord mee.
De vierde aflevering van ‘Man over woord’ presenteert een wereldprimeur. Voor het eerst horen we hoe onze taal klonk in de jaren 1500, 1000 en 500. En dat terwijl de oudste bewaard gebleven geluidsopnamen dateren van amper een eeuw geleden. Hoe dat kan? ‘Man over woord’ vroeg een historische taalhistoricus om met behulp van oude beschrijvingen van onze taal, gedichten en andere documenten een dialoog te reconstrueren zoals die 500, 1000 en 1500 jaar geleden zou geklonken hebben. Het resultaat wordt vertolkt door Pieter Embrechts en Reinhilde Decleir, en op muziek gezet door Spinvis.
In de vijfde aflevering vertelt Pieter Embrechts onder meer het ronduit fascinerende verhaal van Johannes Goropius Becanus. Deze in zijn tijd befaamde geneesheer en taalkundige is anno 2011 eerder onbekend en dus onbemind in de Scheldestad. En toch leverde hij een aanzienlijke bijdrage aan het prestige van ‘t Stad. In 1572 rolde zijn levenswerk ‘De Origines Antwerpianae’ van de persen. Het lijvige boek bevat een van de meest verbazende, epische én komische taalverhalen aller tijden: Becanus bewijst daarin namelijk dat het Antwerps de oudste taal ter wereld is, en dat Adam en Eva in het Aards Paradijs … Antwerps spraken. Naast het bij wijlen surreële verhaal van Becanus brengt Pieter ons wild gesticulerend het belang van gebaren bij. Want die blijken haast even essentieel te zijn als woorden om iets uit te leggen. Pieter neemt de proef op de som en bindt enkele vrijwilligers aan handen en voeten om de grote rol van lichaamstaal te bewijzen in de communicatie.
Pieter Embrechts begeeft zich in de laatste aflevering op het uiterst onstabiele en wazige pad des verderfs: dronkenmanspraat! Een avond goudgele bieren hijsen of net die fles wijn te veel ontkurken. Iedereen kent de gevolgen: je schakelt over op de native speech van de Michel Daerdens van deze wereld en begint ongecontroleerd te lallen. ‘Man over woord’ onthult, voor het eerst in de geschiedenis, wat er precies in de spraakgebieden van onze hersenen gebeurt wanneer we (te veel) alcohol consumeren. Verlost van alle katers en met een frisse kop trekt Pieter daarna ook naar Gent om het over het niet alleen uiterst sappige maar ook volstrekt unieke Gentse dialect te hebben. Want terwijl overal elders dialecten lijken op de dialecten van de buren en langzaam in elkaar overvloeien, is het Gents totaal verschillend van het koeterwaals dat in het ommeland van de stad wordt gesproken. Wat alle Gentenaars al wisten, wordt door ‘Man over woord’ wetenschappelijk onderbouwd. ‘Man over woord’ legt zijn oor ook te luister in het Vlaamse parlement: praten de heren en dames politici nu sneller of trager dan vroeger? En omdat het de laatste aflevering is, mag er ook eens stevig gevloekt worden. Dé grote klassieker in dat genre is nog altijd “godverdomme”, en om in stijl af te sluiten onthult Pieter Embrechts niet alleen de oorsprong, maar ook de psychologisch heilzame effecten van deze vloek.
In deze eerste aflevering reist Pieter Embrechts naar het Rio de Janeiro van Vlaanderen: Aalst. De Ajuinen oftewel trotse inwoners van Aalst spreken namelijk een bijzonder intrigerend dialect. Pieter trekt naar de carnavalshoofdstad en legt er de geheimen van het Oilsjters bloot. Nog in deze aflevering gaat hij met bioloog Dirk Draulans naar de dierentuin om te weten te komen waarom wij geen beleefde conversatie kunnen voeren met een chimpansee. In Brugge vertellen buitenlandse toeristen aan Pieter hoe 'ons' Nederlands in hun oren klinkt. We maken ook kennis met twee nieuwe rubrieken. In 'De Dikke Van Dale' brengen Pieter en Herman Brusselmans op saillante wijze het verhaal van het bekendste woordenboek van de Lage Landen. En 'Letterballet' doet de soms curieuze geschiedenis van onze letters uit de doeken.
"Akoetsiekoetsiewoetsie, tuut tuut vroem". Niet bepaald Standaardnederlands, maar wel het taaltje dat we allemaal wel eens bezigen om tegen een baby te praten. In de tweede aflevering van Man over woord komen we te weten waarom. Het is een bekend fenomeen. Kersverse ouders stellen op een babyborrel trots hun wolk van een baby voor aan familie en vrienden, maar het kind wordt meteen op een lawine van wartaal en rare geluiden getrakteerd. Geen enkele sociale klasse onttrekt zich aan dit merkwaardige taalfenomeen. Van bouwvakker tot burgemeester, ze doen het allemaal. Kindertaalexperte Anne-Marie Schaerlaekens legt Pieter spelenderwijze uit hoe dat komt en vooral ook waarom we dat doen. Verder vraagt Pieter zich af waarom homo's in het volkstheater altijd met een hoog stemmetje worden neergezet? Spreken homo's echt anders? Samen met David Davidse probeert hij deze pertinente vraag te beantwoorden. Verder ontsluiert Pieter in de Denderstreek het eeuwenoude geheim van het dialect van Geraardsbergen. Of moeten we zeggen: de dialecten? En net als vorige week doet Man over woord, met de kundige hulp van Danny Mommens en Els Pynoo van Vive la Fête, de lange reis over van een woord dat via vele andere talen in het Nederlands is terechtgekomen.
In de derde aflevering van 'Man over woord' reist Pieter Embrechts naar Zuid-Afrika om er alles te weten te komen over de exotische neef van ons Nederlands: het Afrikaans. Beide taalvarianten vertonen veel overeenkomsten, maar menig Nederlandstalige toerist trapt argeloos in de valkuilen van het kleurrijke Afrikaans. Beginnen doen we op de luchthaven van Kaapstad. Pieter test meteen hoe verstaanbaar hij is voor de modale Zuid-Afrikaan en het resultaat is best bevredigend. Maar hoe komt ons druilerige Nederlands in het zonovergoten Zuid-Afrika terecht? De voorzitter van de Afrikaanse taalunie vertelt de boeiende geschiedenis van twee kinderen met dezelfde moedertaal die ieder een andere weg hebben ingeslagen. Op zijn roadtrip door Zuid-Afrika merkt Pieter dat zijn Nederlands toch niet altijd even vlot standhoudt. Pieter ondervindt aan den lijve hoe de belangrijkste clichés over het Afrikaans grote misverstanden kunnen creëren. Op zijn weg ontmoet hij de coolste rapper van het land: Jack Parrow, en een oude bekende: Stef Bos, die wel degelijk de stilte breekt. Maar ook in eigen land is het goed toeven want in de derde aflevering praat Pieter ook met enkele doven die een bijzonder inventief en ook wel grappig namensysteem hanteren. In de rubriek 'De Dikke Van Dale' brengt Pieter samen met Herman Brusselmans het verhaal achter de mysterieuze spookwoorden in het grote woordenboek.
Is het nu groter als of groter dan? Het is een klassiek taalprobleem waar heel wat doorwinterde gebruikers van het Nederlands over struikelen. Leer de regel en laat ons gerust, zeggen de taalpuristen dan. Maar de vraag is: wie heeft die regel ooit uitgevonden en vooral: klopt die eigenlijk wel? 'Man over woord' onthult de waarheid achter een van de grootste struikelblokken in onze taal! Er is iets merkwaardigs aan de hand met dat groter als of groter dan gedoe. Vele mensen gebruiken de 'foute' vorm (groter als) zonder het zelf in de gaten te hebben, terwijl ze bij veel lastiger onderdelen van het Nederlands nooit fouten maken. Ongeveer 99,9% van de complexiteiten van onze moedertaal krijgen we spelenderwijs onder de knie als kind, maar met die ene regel lukt het voor velen nooit. Hoe is die regel ooit onze taal binnengeslopen? Voor het antwoord trekt Pieter naar het majestueuze Slot Goudestein, een kasteel nabij Utrecht waar ene Balthazar Huydecoper leefde. Hij was het die in 1730 de regel bepaalde. Hij had daar een goede reden voor, maar hanteerde wel een bijzondere methode om zijn punt te maken. Pieter vertelt de geschiedenis van Balthazar Huydecoper, de man die zijn volk opzadelde met een van de grootse twijfelgevallen van het Nederlands, en met taalkundige Jan Stroop heeft hij het over de zin (of de onzin) van de regel. Terug in Vlaanderen buigt Pieter zich in deze aflevering ook over de vraag waarom het Nederlands zo'n verrekt moeilijke taal is om te leren. En wie wil weten waarom we een tekst van links naar rechts schrijven en lezen, zit goed bij 'Man over woord'. Ook voor de vaste rubrieken als 'Letterballet' en 'De Dikke Van Dale' trouwens.
Politici van allerhande slag waren bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen niet van het scherm te branden. Heel hun doen en laten werd daarbij geanalyseerd, tot hun al dan niet modieuze outfit toe. Maar Pieter vraagt zich in de vijfde aflevering van 'Man over woord' af: hoe krachtig is de taal van onze vaderlandse politici? Het Journaal, De zevende dag, Reyers laat, enz.: politici hebben hun forum maar uit te kiezen om hun blijde boodschap te verkondigen. Woorden als 'borrelnootjes' en 'vette vis' vinden we niet alleen terug op ons boodschappenlijstje, ze hebben ook hun weg gevonden naar het discours van de bestuurders van ons land. Maar hoe bewust zijn onze politici bezig met hun taal? Samen met Christ'l De Landtsheer van de Universiteit van Antwerpen onderzoekt Pieter hoe doeltreffend en doordacht het taalgebruik van onze politici is. Dat levert opmerkelijke resultaten op die aantonen dat politieke retoriek niets aan het toeval overlaat. De grote politieke partijen passeren de revue en worden minutieus onder de loep genomen? Wat valt op en wie blinkt uit? Weg van het politieke toneel toont Pieter in deze aflevering ook aan dat een taal het product is van een vaak millennialange evolutie. Oftewel: de geschiedenis van een taal in één reportage. Een taal ontwikkel je dus niet zomaar van de ene dag op de andere. En toch bestaat er zo'n taal. Pieter brengt een beklijvend portret van de uitvinder van het Spokaans: een zelfverzonnen taal én een unicum binnen de taalwetenschap.
In de laatste aflevering spreekt Pieter Embrechts de taal van de toekomst. En dat mag u heel letterlijk nemen. Pieter vraagt zich af hoe wij in het jaar 2500 zullen praten en roept daarvoor de hulp in van een gerenommeerd taalkundige én de immer indrukwekkende Reinhilde Decleir. Vorig jaar liet 'Man over woord' voor het eerst in vele eeuwen horen hoe onze taal klonk in het jaar 1500, 1000 en 500. Dit jaar wordt het nog straffer. We reizen naar de toekomst en horen in primeur hoe het Nederlands zal klinken in het gezegende jaar 2500. Het resultaat is een markante en exotische taal die tot leven wordt gebracht door Pieter en Reinhilde Decleir. De situatie is simpel maar herkenbaar: hoe drinken we anno 2500 een pintje in ons stamcafé? Een belangrijke vraag hierbij is: zal een Hollander zijn Heineken ook nog in een voor Vlamingen herkenbare toekomsttaal bestellen? Of scheiden onze taalkundige wegen in de volgende 500 jaar? Professor en voltijds taalomnivoor Marc Van Oostendorp vertelt aan Pieter hoe hij tot het bijna onverstaanbare en tegelijk opzienbarende resultaat kwam. Maar Pieter graaft in deze laatste aflevering ook in het verleden. Hij ontsluiert het geheim van een van de bekendste zinnen van onze taal: het oud-Nederlandse versje "Hebban olla vogala nestas", enz. Pieter vertelt voor eens en voor altijd het juiste verhaal over de beroemde zin. Maar is dit eigenlijk wel Nederlands? 'Man over woord' gaat de controverse niet uit de weg. Tot slot van deze aflevering en van het tweede seizoen is er een laatste Letterballet en de laatste episode van De Dikke Van Dale, waarin Herman Brusselmans een finale bijdrage levert aan de geschiedenis van het bekende woordenboek.