September ’44. Ons land, ons dorp en onze straat zijn in een Belgische euforie. De bevrijders zijn op komst. In de hele buurt wappert de driekleur en overal weerklinkt: “Leve België” naast “Vive la Belgique.” Waarom die tweetalige ééndracht niet lang standhoudt en waarom in onze straat een taalgrens wordt getrokken, komen we te weten in de eerste aflevering van Het onvoltooide land. In de nasleep van de oorlog zorgen collaboratie en repressie voor de eerste communautaire barst. De koningskwestie zal de kloof verder uitdiepen. Vlaanderen wil Leopold weer op de troon, Wallonië wil daar niet van weten. De ziel van het kind is de inzet van een schoolstrijd tussen katholieke Vlamingen en vrijzinnige Franstaligen. De industrie verdwijnt in Wallonië en doemt op in Vlaanderen. De Walen vrezen een Vlaamse dominantie. Dat komt spectaculair tot uiting tijdens de Grote Staking van 1960-1961. De syndicalist André Renard pleit ronduit voor economisch federalisme. De charismatische stakingsleider bekoort ook de jonge Philippe Moureaux: “Als jonge Brusselse intellectueel was ik zo onder de indruk van Renard dat ik lid werd van zijn Mouvement Populair Wallon.” Ook de jonge Vlaamse intellectueel Wilfried Martens droomt van een federale staat: “Toen wij een taalgrens eisten, was dat voor de francofone milieus heiligschennis, maar voor ons was het een basisvoorwaarde om een deelstaat te kunnen uitbouwen.” Na twee marsen op Brussel halen de Vlamingen hun slag thuis. De taalgrens wordt getrokken. Zij het zeer tegen de zin van de Franstaligen. We werden onder druk gezet om toe te geven, beweert Gérard Deprez: “De hoogste kringen van het land wilden dat we de taalgrens goedkeurden om erger te voorkomen.” Vanaf 1963 is het land dus verdeeld door een taalgrens. De federalisten krijgen de wind in de zeilen.
1963: er heerst spanning in de straat; er loopt nu een taalgrens dwars doorheen en dat zorgt voor onrust. Sommige buren hebben heimwee naar vroeger maar de meesten willen gewoonweg meer zeg hebben over de toekomst van hun deel van de straat. 1966. Franstalige studenten zijn niet langer welkom in Leuven. “Walen buiten” krijgen ze te horen van hun Vlaamse collega’s. Een gruwelijke slogan vindt de student van toen Gérard Deprez : “Ik vond dat racistisch, het deed me denken aan “Juden Rauss.” De Belgische bisschoppen blijven onwrikbaar: “Leuven Vlaams” komt er nooit. Maar de Vlaamse studenten komen in opstand en ze krijgen niet alleen de bisschoppen maar ook de regering Van den Boeynants op de knieën. Gevolg: de universiteit wordt gesplitst en de unitaire Katholieke partij spat uiteen. 1970: voor Gaston Eyskens is de unitaire staat achterhaald: “La Belgique de papa est morte. Het België van papa is dood.” De eerste communautaire staatshervorming is van zijn hand. Ze gaat de geschiedenis in als de grendelgrondwet. Omwille van de lieve vrede komt er een slot op de Vlaamse politieke meerderheid en kunnen de Franstaligen bij communautaire onraad de alarmbel luiden. 1974: de politieke wereld komt in Steenokkerzeel bijeen om te praten over een federale staat. De oude droom van Wilfried Martens: “Ik wilde de regionale partijen erbij omdat ik een zo ruim mogelijke basis wilde. Toen Steenokkerzeel mislukte, probeerde ik het opnieuw met het Egmontpact.” 1977: in het Egmontpaleis ontstaan onverwachte bondgenootschappen vertelt Philippe Moureaux: “Wij gingen ervan uit dat Hugo Schiltz een onverteerbare Vlaams nationalist was. Maar hij ontpopte zich tot een Vlaming met een open geest. Hij wist zelfs het FDF te verleiden.” Over Leo Tindemans is Moureaux minder lovend: “Hij had geen belangstelling voor het Egmontpact, daarom blies hij het op. Wij Franstaligen voelden zich door hem gerold.” We hebben toen een historische kans gemist vindt Jean-Luc
1980: In onze straat heerst een sombere stemming. Verschillende families zijn getroffen door de crisis. Sommige buren verliezen hun job, anderen moeten loon inleveren. Op straat wordt getwist over de economische problemen van Wallonië. Is het de schuld van de gierige Vlamingen of is het Waalse staal echt een bodemloos vat? In die donkere sfeer viert België zijn 150ste verjaardag en slaagt Wilfried Martens er eindelijk in zijn federale ideeën vorm te geven. Vlaanderen en Wallonië krijgen een regering. Maar het probleem Brussel moest in de koelkast, bekent Martens: “Ik dacht dat ik er nooit zou in slagen een akkoord te bereiken tot André Cools me zei dat “le brol Bruxellois” zou moeten wachten tot later.” 1983: In Wallonië staat een nieuwe held op. José Happart, de af-en-aan burgemeester van Voeren slaagt er jarenlang in de communautaire mallemolen draaiende te houden. Hij is bijzonder populair en dus zeer gegeerd op de politieke markt. Als hij zich laat inlijven bij de P.S. verklaart hij parmantig: “Vandaag heb ik een afspraak met de geschiedenis”. Minder geliefd bij de Franstaligen is de jonge minister van begroting Guy Verhofstadt, beweert Gérard Deprez: “Verhofstadt was toen echt onuitstaanbaar, zijn besparingswoede was voor ons onaanvaardbaar.” 1988: Een nieuwe staatshervorming wordt in de steigers gezet. “Le brol Bruxellois” heeft nu lang genoeg gewacht, vindt Jean-Luc Dehaene: “Ik ben fier dat ik Brussel uit de koelkast heb kunnen halen, maar door meer middelen te geven aan de deelstaten ten koste van de federale staat heb ik mezelf gestraft.” 1993: Op 21 juli, tien dagen voor zijn dood, houdt koning Boudewijn zijn laatste toespraak: “In de bewoordingen van onze grondwet is België voortaan een federale staat.” Dat federale België, beklonken in het Sint Michielsakkoord, is voor de Franstaligen een definitief einde van de staatshervormingen. Neen, het werk is niet af, weerlegt Jean-Luc Dehaene: “Een staatshervorming is
2009. Nieuwe bestrating, Europese buren, een Turkse groentewinkel. De straat van vroeger is onherkenbaar veranderd. In het café bestellen buitenlandse toeristen hun biertje in het Engels. Sinds een tiental jaren hebben we hier zowaar de wereld binnengehaald. 1999. Het kersverse Vlaams Parlement eist in vijf resoluties alweer een nieuwe staatshervorming. De Frans-taligen zijn verbijsterd, maar Jean-Luc Dehaene is niet onder de indruk: “Die resoluties waren slogans die niet onderbouwd waren, zo kan je geen politieke akkoorden maken. 2001. Toch komt er een vijfde staatshervorming, maar de Lambermontakkoorden zorgen voor enkele onbedoelde neveneffecten. Een deel van de Volksunie verzet zich en de partij implodeert. De leden lopen over of stichten nieuwe partijen die trachten te overleven in kartels. Het gevolg is dat de Vlaamse standpunten van de grote partijen radicaliseren. Ze eisen de splitsing van het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde. Maar vijf minuten politieke moed zullen niet volstaan, zegt Guy Verhofstadt: “Als jong politicus had ik een afkeer van compromissen, maar inzake staatshervorming is er niks mis met een compromis. Hoe moet het nu verder in ons federale huishouden? Er tekenen zich drie mogelijke scenario’s af: We blijven samenwonen en bouwen verder aan ons federale huis. Of we gaan apart wonen en hebben een LAT- relatie. En de laatste mogelijkheid is de meest radicale: we gaan scheiden. Hoe onze straat er in de toekomst zal uitzien weten we niet, maar verdwijnen zal ze niet, weet Guy Verhofstadt: “Ik ben ervan overtuigd dat de politici opnieuw voldoende gezond verstand zullen vinden om een oplossing voor de communautaire problemen uit te dokteren.