Kuyper komt in Roemenië voor het eerst in contact met Zigeuners, die hij bewonderde omdat de Roma als zwervend volk hun eigen identiteit zo goed bewaarden. Ook in onze tijd vormen de Roma nog altijd een hechte bevolkingsgroep aan de zelfkant van de samenleving. In Oekraïne maakt Kuyper kennis met Lipowanen. Een religieuze minderheid van oud-gelovige Russen. Eeuwen geleden op de vlucht voor vervolging neergestreken in de Donau Delta aan de Zwarte Zee. De laatste Lipowanen wonen er nog steeds. Ze proberen krampachtig hun geloof vast te houden. Het oproer dat Kuyper ervoer in 1905 is in 2015 in volle hevigheid terug. De oorlog van dit moment tussen pro-Russische separatisten en Oekraïne in het oosten van het land, gaat niet voorbij aan de Lipowanen. Ze zijn bang dat de oorlog overslaat naar het hele land.
In Om de Oude Wereldzee gaat de reis per boot van De Krim naar Constantinopel, het huidige Istanbul. In Turkije komt Kuyper voor het eerst in contact met de Islam. Aan de ene kant bewondert hij de toewijding waarmee Moslims hun geloof beleven, maar aan de andere kant vreest hij de Islam als opkomende macht.Op het Turkse platteland komt Kuyper tot de conclusie dat het Ottomaanse Rijk ten dode is opgeschreven, omdat in zijn ogen de volken worden onderworpen om alleen maar belasting te innen. Hoe gaat het met de plattelandsbevolking onder het regime van president Erdogan?
Aflevering drie van Om de Oude Wereldzee speelt zich af in het grensgebied met Syrië. In dat land ontmoette Abraham Kuyper op zijn reis in 1906 de Syrisch Orthodoxe kerk. Een groep christenen die hij eigenlijk niet kent. Het zijn de alleroudste christenen. Kerken, nog gesticht door de leerlingen van Jezus zelf, die zich goed weten te handhaven in een Islamitische omgeving.In deze tijd hebben de Syrisch Orthodoxe Christenen het moeilijk. Verscholen in de bergen In oost Turkije is het alleroudste klooster van de wereld dat tot deze kerkengroep behoort. De geschiedenis van het klooster is er één van conflict en vervolging. Honderd jaar geleden vond hier de Armeense genocide plaats die een miljoen Christenen het leven kostte. Maar ook recenter nog werden Syrisch Orthodoxe christenen in Oost Turkije vervolgd. Zo vluchtte de abt van het klooster in 1989 voor het geweld tussen de Koerdische verzetsbeweging PKK en het Turkse leger. Hij kwam in Nederland terecht en leerde daar de taal. Negen jaar geleden keerde hij terug om het vervallen klooster te restaureren en nieuw leven in te blazen. Maar de positie van de Syrisch Orthodoxen Christen is in Turkije nog zeer gevoelig.Abraham Kuyper reisde verder door naar de Syrische hoofdstad Damascus. En al die tijd hoeft hij zijn paspoort niet te laten zien want dit hele gebied is in 1905 nog onderdeel van het Ottomaanse rijk. Kuyper kan zich er volkomen vrij bewegen.Hoe anders is de situatie 110 jaar later. De oorlog in Syrië maakt het voor het eerst onmogelijk Kuyper’s voetspoor te volgen.In het grensgebied van Turkije en Syrie zijn de gevolgen van de oorlog pijnlijk duidelijk. In vluchtelingenkampen wonen duizenden moslims die gevlucht zijn voor het geweld van de Syrische dictator Bashar Assad. Maar er zijn ook duizenden mensen van een ander geloof. Het zijn de Yezidi’s uit het noorden van Irak die op de vlucht gingen voor het geweld van de Islamitische Staat. Het Yezidisme is één van de oudste religies t
In aflevering vier van Om de Oude Wereldzee staat het Heilige Land centraal. Abraham Kuyper trok er in 1906 op zijn reis om de Middellandse Zee met paard en wagen doorheen. Hij ontmoette er de eerste Joodse kolonisten die zich in het toenmalige Palestina vestigden, op de vlucht voor de Jodenvervolgingen elders. In die tijd leek de komst van een staat Israël op deze plaats nog zeer onwaarschijnlijk.In Om de Oude Wereldzee zien we hoe orthodoxe Joodse kolonisten in de nederzetting Har Bracha vanaf een bergtop uitkijken op de Palestijnse stad Nablus op de Westelijke Jordaanoever. Vierhonderd families wonen hier, omgeven door prikkeldraad en permanent bewaakt door Israëlische militairen. Volgens de Verenigde Naties zijn nederzettingen als Har Bracha illegaal, maar daar denken de bewoners anders over… In het Palestijns vluchtelingenkamp Aida bij Bethlehem raakt de IKON ploeg verwikkeld in een traangasaanval van het Israëlisch leger op stenen gooiende kinderen.En verder volgt de camera een groep Amerikaanse Pelgrims in Jeruzalem en Bethlehem. Elk jaar trekken ongeveer een miljoen pelgrims naar Israël om de heilige plaatsen te bezoeken. De reis in de voetsporen van Abraham Kuyper gaat verder naar Egypte. Daar kwam Kuyper in aanraking met een van de oudste Christelijke kerken, de Koptische kerk. En wat Kuyper zo boeit is dat die kerk met zijn enorme leeftijd er nog steeds is. Want zegt hij: “je moet weten: die Koptische kerk is zeer zwaar vervolgd vergeleken bij andere kerken. Eerst door de heidenen, toen door andere christenen en toen door de moslims.” Kuyper’s analyse over de vervolging van de Kopten blijkt nu nog verrassend actueel.Na de val van Mubarrak in 2011 kwam in Egypte de Moslimbroederschap van president Morsi aan de macht. Daarmee nam het aantal aanslagen tegen Kopten toe. Maar ook nu Morsi weer is afgezet door het leger, is er in Egypte nog veel geweld tegen Kopten.
In aflevering 5 van Om de Oude Wereldzee reizen we in de voetsporen van Abraham Kuyper naar Egypte en Soedan. Het reizen in 1906 per ezel valt de dan 68 jarige oud premier zwaar, maar hij is diep onder de indruk van de vele ruïnes en piramiden. Waar Kuyper destijds alle hulp van de autoriteiten kreeg, is er 110 jaar later vooral tegenwerking. Politieagenten en medewerkers van het ministerie van Informatie houden voortdurend alle bewegingen van de cameraploeg in de gaten. Nu de Moslimbroeders de macht in Egypte kwijt zijn, lijken de huidige machthebbers terug te slaan. Zo ontmoeten we in El Minya familieleden van de honderden ter dood veroordeelde Moslims, die geen andere misdaad hebben gepleegd dan deelname aan een demonstratie. In navolging van Abraham Kuyper gaat de reis verder per boot stroomopwaarts de Nijl naarSoedan en daar verder per spoor Khartoem, de hoofdstad van een van de weinige landen in de wereld waar de sharia geldt. Deze Islamitische wetgeving is afgeleid van de Koran, maar ligt niet vast in wetboeken en wordt daardoor zeer verschillend uitgelegd. De Sharia werd eind van de negentiende eeuw in Soedan ingevoerd door de Mahdi. Kuyper was onder de indruk van de vroomheid van deze Mahdi. Z De fascinatie van Kuyper voor de Mahdi wordt ook 110 jaar later in Khartoum nog gedeeld. Maar de bewondering voor zijn daden staat in schril contrast tot de manier waarop de nazaten van de Mahdi in Soedan worden behandeld. De achterkleinzoon van de Mahdi is één van de politieke tegenstanders van het regime. Hij is naar het buitenland gevlucht, maar zijn dochter woont in Khartoum en wil met ons praten.Een vrouw die ondanks de bedreigingen geen blad voor de mond neemt.
In aflevering 6 van Om de Oude Wereldzee reizen we in de voetsporen van Abraham Kuyper naar Griekenland en Sicilië. Kuyper is lyrisch over het natuurschoon en de rijke historie van de Griekse cultuur, zoals hij die ervaart bijvoorbeeld in Delphi. Overal waar Kuyper kwam was hij geïnteresseerd in de verhouding tussen kerk en staat. En dan is Griekenland een bijzonder geval. Hij schrijft:“Er is geen volk dat als natie zo geheel in zijn kerk inleeft als het Griekse. Er is in Griekenland niet maar een staatskerk, maar de kerk is voor het gehele volk de grote nationale burcht van zijn sterkte.” Die kerk bond de Grieken door de geschiedenis heen samen. Ze waren heel lang geen staat, ze hadden een cultureel verleden dat 2500 jaar terug lag, maar de kerk hield ze bij elkaar. Ook in deze tijd van economische crisis houdt de kerk de Grieken bij elkaar. Kuyper laat Griekenland achter zich en reist via het vaste land van Italië door naar Sicilië. Een strategisch gelegen eiland in de Oude Wereldzee waar drie grootmachten hun sporen hebben achtergelaten. Kuyper was geïnteresseerd in de maffia, dat ook in deze tijd nog steeds een ijzeren greep heeft op de Siciliaanse samenleving. We ontmoeten er in onze tijd de dappere Priester Cosimo Scordato, die strijd tegen de invloed van de maffia.En we maken kennis met de vissers van Sicilië, die bijna dagelijks vluchtelingen uit zee halen. Veel Sicilianen zijn zeer begaan met het lot van de vele honderden vluchtelingen die dagelijks op gammele bootjes vanuit Noord Afrika de overtocht wagen.
We reizen in de voetsporen van Abraham Kuyper naar Tunesië en Marokko. In Tunesië is in 2010 de Arabische Lente begonnen. Maar het land is nu een van de topleveranciers geworden van jonge strijders voor fundamentalistische organisaties als Islamitische Staat. Kuyper raakte in 1906 onder de indruk van hij noemde de puurheid van de islam. Hij bezocht in de stad Kaproen de oudste moskee van noord Afrika, gebouwd in de zevende eeuw. En dat is de eeuw waarin de islam in korte tijd over heel noord Afrika heen spoelde en het christendom, dat er eeuwen gevestigd was, wegvaagde. In zijn boek probeert Kuyper te verklaren waarom de islam zo aantrekkelijk bleek voor zoveel mensen. Volgens Kuyper zat het hem in de eenvoud van de boodschap. Is het ook die eenvoud die jongeren in onze tijd zo aantrekt in de jihad. In Marokko raakt Kuyper gefascineerd door de mystieke kant van de islam en hij is daar eigenlijk heel positief over. Hoewel hij ook bang is dat het mystieke juist het fanatieke kan voeden en kan doorslaan in agressie tegen andere religies. Hoe kijkt in onze tijd het Soefisme in Marokko aan tegen deze theorie?
In de slotaflevering van Om de Oude Wereldzee reizen we in de voetsporen van Abraham Kuyper naar Algerije en Spanje. Daar sloot de oud minister president in 1906 zijn lange reis om de Middellandse Zee af. In Algerije verzucht Kuyper aan het einde van zijn zoektocht naar het raadsel van de Islam: “Hoe meer ik de Islam van nabij bezie, hoe dieper hij voor mij daalt. Vreselijk toch hoe juist in zulke landen het Christendom zo laag staat”. In Spanje ziet Kuyper juist het omgekeerde. Hij was maanden lang door Islamitische landen gereisd met een spoortje Christendom, nu is hij in een Christelijk land met overduidelijke Islamitische invloeden uit de Moorsche tijd. En hier heeft hij juist bewondering voor het cultureel erfgoed dat uit die periode is nagelaten.Kuyper bezoekt er ook het stierenvechten, dat hij barbaars vindt. “Toen ik twee stieren had zien neerleggen was het mij genoeg”.Het slot van “Om de Oude Wereldzee”, een serie over botsende culturen en religies in heden en verleden.
